Добрила Миловска

      Апокрифните текстови водат потекло од старата еврејска религиозна литература во која со нив се означувале тајни книги кои обработувале иста тематика како и старозаветните книги. Во вториот век п.н.е. тие текстови, заедно со другите еврејски старозаветни книги биле преведени на грчки јазик и заради тоа што биле сметани како еден вид тајни, скриени книги, го добиле името апокрифи /од грчкиот збор апокрифос – скриен, таинствен/. Првите христијани ги презеле апокрифите од тие грчки преводи и оттогаш тие почнале да играат важна улога во христијанската литература. Тие што живееле во првите векови од христијанството многу се интересирале за некои од поважните личности и настани од старозаветната историја за да можат да научат многу повеќе детаљи отколку што можеле да најдат во текстот на Библијата. Оттаму во тоа време многу се распространувале анонимните апокрифни текстови кои со многу фантазија ги преработувале и проширувале библиските легенди. Паралелно со старозаветните се појавиле апокрифни текстови кои на ист начин ги разработувале настаните и личностите од Новиот завет. Особено голема била потребата од вториот вид апокрифи кои содржеле многу неразбирливи и апстрактни места, многи симболи и алегории и кои не биле многу достапни до широките народни маси. Пишувачите на тие старозаветни и новозаветни апокрифи останале анонимни, а понекогаш се случувало тие за да им дадат поголем авторитет на текстовите ги потпишувале со имиња на најстарите христијански писатели, со имињата на некои апостоли и нивните ученици.

      Тие „лажни“ апокрифни текстови почнале да се множат во феудализмот кога христијанството станало званична црква наспроти која никнувале разни ереси како форма на отпорот за христијанизација, односно феудализација. Против нив христијанските претставници во вториот век ги издвоиле канонските од неканонските текстови и создале индекс на „лажни“ апокрифни книги. Оваа постапка се применила со старозаветните апокрифи кои до нас стигнале по пат на превод од еврејски јазик. Понекогаш тие преводи биле многу слободни, зашто преведувачите не го знаеле добро грчкиот / еврејскиот јазик. Највредните препишувачи и корисници на апокрифите биле богомилите. Оттаму во апокрифите можат да се сретнат некои епизоди за нивното учење кои ги нема во текстот што се преведувал.

      Според настаните и личностите со кои се занимавале, апокрифите можат да се поделат на: старозаветни и новозаветни апокрифи.

      Старозаветните апокрифи ги имало помалку зашто богомилите во своето учење го отфрлале најголемиот дел од Стариот завет. Сепак во нивниот развој, а особено после прогоните на богомилите тие користеле некои старозаветни легенди кои биле погодни преку нив да се прикријат основните принципи на богомилското дуалистичко учење. Таква е Книгата за Енох која е пшувана во облик на визија или апокалипса и која е прогласена за апокриф во V век н.е. кога почнале да се користат разни дуалистички учења. За овој апокриф се сметало дека го напишал самиот Енох кој бил седми човек од Адама, првиот човек на земјата спрема христијанската легенда. Во апокрифот Енох раскажува за својот пат по небото. Придружуван од небесните ангели Енох ги поминал седумтте неба каде го видел животот во рајот и во пеколот. Ангелите му ги покажале патиштата на сонцето и ѕвездите, го запознале со небесните достоинственици и му укажале на небесните ангели и го довеле пред господовиот престол. Самиот Бог му кажал на Енох како го создал светот и првиот човек и го запознал со своите намери во иднината.

      Автографот на овој апокриф настанал во еврејската книжевност, откаде бил преведен на грчки, а потоа од византиската книжевност стигнал до нас.

      Слична по содржина е Книгата Варухова во која е дадена визија /апокалипса/ на животот на небото. Во апокрифот се дава опис на космосот, на првите луѓе и нивниот грев. Во некои свои епизоди апокрифот потсетува на богомилското учење /на пример детаљот за садењето на лозата во рајот од страна на Сатаната/.

      Во апокрифот се кажува дека Варух бил божји миленик заради богоугодниот начин на живот.

      Кога вавилонскиот цар Набукодоносор го срушил и опљачкал градот Ерусалим, Варух бил многу ујаден. За да го утеши Господ му го испратил анѓелот кој го однел на небото и му ги покажал тајните на небесниот живот кои му биле недостапни за смртен човек.

      Освен овие апокалиптични апокрифи, познат е и старозаветниот апокриф Книгата за Адам и Ева. Апокрифот е напишан во вид на легендарен расказ во кој е проширен библискиот расказ за првите луѓе во кој се опишува животот на Адам и Ева после нивното прогонство од рајот. Апокрифот е земен од т. н. апокрифна народна библија, позната под името Палеја.

      Во апокрифот се кажува дека Адам и Ева по прогонството од рајот имале 33 сина и 33 ќерки. Бидејќи проживеал деветсто триесет години, Адам смртно се разболел. Неговиот син Сит отишол да бара милост од Бога за својот татко. Меѓутоа, нему архангелот Михаил му кажал дека нема лек за неговиот татко, дека му се приближил денот на смртта и му дал три страка од бор, кедар и кипарис да му ги предаде на неговиот татко. За Адама тоа бил знак дека ќе умре. Затоа, од трите гранчиња си направил венец за главата . Подоцна од венецот бил направен крстот на кој бил распнат Исус Христос.

      Спрема апокрифот Ева живеела уште шест години по смртта на Адам.Таа им раскажувала на своите внучиња за времето кога таа и Адам биле прогонети од рајот. Извесни детаљи од апокрифот како што се на пример молитвата на Адам и Ева во реките Јордан и Тигар или оној за потпишувањето на договорот меѓу Адам и Сатаната, при орањето имаат богомилско, односно дуалистичко потекло.

      Во средновековната книжевност има значителен број на новозаветни апокрифи. Тоа е и разбирливо кога се знае дека богомилите, како и сите други ереси – своето учење го засновале пред се на новозаветните текстови, т. с. на евангелијата и делата апостолски. На ова место можат да се приопштат повеќе апокрифи во кои поопширно отколку во канонското евангелие се изнесува животот на Исус, Богородица и други новозаветни личности.

      Најпопуларен апокрифен текст е апокалипсата на Христовата мајка /Одењето на Богородица по маките/. Во овој апокриф со многу фантазија и реалност е предаден животот на грешниците во пеколот.

      Небесниот арханел ја водел Богородица по пеколот и – ги покажувал грешниците и нивните маки. Една од битните христијански догми е божјото тројство – верувањето во Бога Отецот, Синот и Светиот дух. Во христијанската црква имало учење кое го порекнувало ова тројство. Христијанската црква била многу строга во почитувањата на верските догми што дошло до израз и во овој апокриф. Писателот во духот на оваа строгост успеал да ја долови сликата на мачениците во пеколот кои не ги почитувале христијанските догми.

(www.blesok.com.mk )

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Посети:{moshits}