Писателот Луан Старова говори за „Рациновото признание“, литературата, за преводите
Невена Поповска-Утрински весник
Најновиот роман „Потрага по Елен Лејбовиц“ на академик Луан Старова му го донесе „Рациновото признание“. Со него, на еден начин, се заокружува серијалот од неколку романи.
„Добивањето на ’Рациновото признание’ за епистоларниот роман ’Потрага по Елен Лејбовиц’, со прекрасен надоврзувачки поговор-писмо на д-р Јелена Лужина, а во издание на ’Матица’, како деветта книга од мојот книжевен проект наречен ’Балканска сага’ започнат уште од 1992 година со објавата на книгата ’Татковите книги’, за мене има посебно значење“, вели академик Старова.
„Доселен во Скопје, со моето семејство, во далечната 1945 година, настапува моето вистинско откривање и учење на македонскиот јазик, на кој започнав да се школувам во далечната 1948 година“, продолжи Старова на прашањето како се создаваше неговата „Балканска сага“. „Значи токму на овој личен чин, на оваа 60-годишнина од живеењето со македонскиот јазик, покрај пишувањето и негувањето на мајчиниот албански јазик, стигнува високото книжевно престижно ’Рациново признание’. Наградата стигнува во поизминатите години од животот, кога се допишува еден мој голем книжевен проект кој достигнува не помалку од 3 000 страници, со цел да се разбере Балканот, Балканскиот човек, низ животот за одбрана на живеењето во еден од најмрачните и најсудбоносните векови за Европа и Балканот, како што беше 20. век со двете Светски војни, со откривањето на ’формулата на смртноста’ на нашата цивилизација (според Пол Валери) со подемот и падот на тоталитарната идеологија, со превласта на етничката врз граѓанската концепција на артикулацијата на власта во новосоздадените држави, со задоцнетото создавање на државите-нации со травматичната транзиција. Балканскиот човек во немоќта да ги совлада овие процеси низ налетите на историјата, се најде во еден вид ’братоубиствено варварство’, во немоќ да најде излез потпирајќи се врз европско-атланските интегративни перспективи. Во овие услови се создаваше мојата ’Балканска сага’. Од 1992 до 2008 година, во потрага по показ на излезот и од ’наметнатото варварство’ низ судбината на книгољубјето. По излезот и спасот од варварството, трагаа и трагаат на Балканот и го чинат младите демократи, без поголема државничка традиција, каде етничкото го поттиснува граѓанското. Мојата сага се пишуваше и прифаќаше во светот токму во тие години наспроти европските интегративни процеси, особено по падот на Берлинскиот ѕид , кога на Балканот преовладуваше дезинтеграција, етничка нетрпеливост и разграничување на народи кои живееле во релативна слога, останувајќи и натаму заложници на наметнатата и пресилна историја“.
Романот „Потрага по Елен Лејбовиц“ е епистоларен роман, кој се надоградува како „мала потеоза“ на рецепцијата на балканската сага во европските култури и литератури. За главниот лик и дејствието во наградениот роман, авторот вели: „Елен Лејбовиц беше една од бројните читателки, кои се пример за тоа како со невидена љубов и упорност се труди да го открие Балканот, по трагичните години, а тоа го правеше преку моите четири романи преведени и објавени во Франција и во повеќе други европски земји: „Татковите книги“, „Времето на козите“, „Атеистички музеј“ и „Брегот на егзилот“. Од 1999 година до 24 декември 2002 година, непознатата читателка Лејбовиц (од еврејско потекло) ми испрати стотина писма. Нејзините писма беа брилијантни ментални бисери, сентиментални и мисловни пробиви во светот на ’балканската сага’, нејзино надополнување. На примерот на писмата на мојата верна читателка како да добивав потврда на Борхесовата теза дека читањето може да биде покреативно од пишувањето. Беше тоа некаков длабок европско-балкански епистоларен дијалог упатен на универзалната добрина која ги брише границите кои ги делат луѓето. А, впрочем, сета моја литература беше упатена да ги зближува луѓето и вљубува разликите. Како што се појави, неочекувано, така и се изгуби од мојот живот епистоларната присутност на Елен Лејбовиц. Мислев дека само литературата може да ја задржи засекогаш во животот, без да ја знам нејзината судбина. Верував во моќта на книжевната креација, таа да подотвори некои засекогаш затворени врати во животот и затоа пишував. Да, пишувам за да отворам затворени врати. Секоја книга е таков чин во мојата сага“.
Романите на Луан Старова се преведени на повеќе од 15 јазици. Тие доживеаа и голем успех во светот, со што тој стана еден од најпреведуваните наши автори. Но, дали романите сами си го пробиваат патот или сепак, треба државата да има некаква стратегија во поглед на преводите, Старова вели: „Вистина е дека ниту една од моите преведени книги во странство ја нема добиено вообичаената подршка од страна на државата (во плаќање на преведувачот или во откуп) и покрај тоа што без лажна скромност, овие романи придонесоа во голема мера за афирмација на нашата литература и култура во повеќе европски центри. Да се случеше тоа, сигурно пробивот на сагата ќе беше уште поголем. Денес, мора со горчина да се признае дека интересот за балканската литература во Европа и светот е намален, зашто Балканот не е повеќе ’атрактивна зона’ во светот. Меѓутоа, книгите што не го пробиваат сами патот во светот, со секакво наметливо финансирање, кај голем број угледни издавачи често не го постигнуваат посакуваниот ефект“.
Академик Луан Старова вели дека со наградената книга „Потрага по Елен Лејбовиц“ не завршува целосниот проект, односно вели, сагата продолжува. „Во блиска иднина претстои објавувањето на романот ’Љубовта на генералот’ во издание на МАНУ, како десетти роман на балканската сага во која семејството и другите ликови се вплетени во вителите на Првата светска војна. Во проект се појавува и романот ’Мајчин јазик’ или ’Балканвавилон’, додека сагата би завршила со романот ’Време на јаничарите’, тема присутна речиси во сета сага и со исклучителна актуелност не само на Балканот. Проектот е можно да го следат и непредвидливи ’колатерални изблици’, како што беше случајот со епистоларниотт роман ’Потрага по Елен Лејбовиц’, или романот ’Едгар Морен, мојот балкански брат’.
