19.02.2013, 16:45

„Речиси во сите манастири во Македонија обновени последните децении со монашки живот, вели проучувачот на руското монаштво Архимандрит Никола (Трајковски)

На Саемот на книгата во Москва одржан минатата година меѓу монографската, научна и историографска литература беше презентирана и книгата „Руските монаси од Македонија“ на архимандрит Никола (Трајковски), која на руски јазик ја објави „Македонска реч“. Станува збор за руско издание на едно поглавје од неговата книга „Света Русија - записи од Македонија“, која во земјава на македонски јазик беше издадена во 2011 година. Самиот наслов „Руските монаси од Македонија“ посочува на едно не многу познато поле од нашата црковна и културна историја, кое беше и повод за разговорот со архимандритот, кој од 2008 година живее и работи во манастирот „Свети Никола“ во Мариово

Колкав и каков пат моравте да минете за да ги добиете сознанијата што им ги понудивте на читателите во Русија?

Интересот за духовната култура на руската емиграција е присутен повеќе децении, но во делот на црковното творештво кулминира последните неколку години, по враќањето на Руската задгранична црква во јурисдикцијата на Московската патријаршија. Насекаде по земјите на Балканот, Русите биле прифатени уште со првиот бран на прогонствата по Револуцијата и поради тоа и најинтересно за оние што ја следат таа историја на рускиот егзил е да се запознаат со нејзините најрани фази, односно да го проучат дејствувањето на првите емигрантски центри. Оттука, својот научен и богословски пат го започнале најзначајните претставници на современото православно богословие, меѓу кои и протоереј Георгиј Флоровски, архимандрит Кипријан Керн, архиепископ Јоан Шаховској, отец Николај Афанасјец и други.

Неслучајно кај нас желбата да се проучи и да се презентира пред јавноста оваа тема се роди во црковните кругови, а како главни извори за овој труд беа токму црковните и манастирските библиотеки и архиви, усните сведоштва, итн.

Уште кога се објави трудот на македонски јазик, постојано се појавуваше желба и кај руските истражувачи да се запознаат со дотогаш необјавуваните сознанија. Нивното внимание најмногу го привлекува фактот дека руските духовници беа носители на идејата народот во егзил да остане доследен на христијанските традиции од татковината, на монархистичката идеологија и на желбата токму тие да ги преродат овие вредности по враќањето дома. Нашето внимание, пак, го привлекува нивниот несомнено огромен придонес во обновувањето на црковниот живот во Македонија во 20 век, а со тоа и суштинското учество на руските духовници во обновувањето на самостојноста на Црквата во Македонија, под чија јурисдикција и понатаму продолжиле да живеат и творат.

Какви се првичните одгласи, има ли интерес за книгата?

Во одредени кругови на Руската православна црква веќе беше познато дека темата за руската емиграција во Македонија е обработена, а и првото издание на книгата беше промовирано од рускиот митрополит Кирил на Меѓународната конференција во Охрид во 2009 година. Во 2011 година владата на Руската Федерација, во еден процес на прогласување споменици на руската култура од исклучително значење надвор од татковината, го прогласи гробот на игуменија Ирина во манастирот Зрзе за споменик на културата. На Меѓународниот саем на издаваштво во септември 2011 година во Москва, кога е објавено изданието на руски јазик, исто така, беше пројавено огромно љубопитство за содржините на книгата. Историчарите и центрите што се занимаваат со оваа проблематика веќе ги цитираат содржините на објавениот превод, што исто така е еден своевиден показател за приемот.

Кога прв пат доаѓаат руските монаси и монахињи во Македонија и што го карактеризира нивното дејствување на овој простор?

Руските духовници се доселуваат во македонските манастири и цркви во дваесеттите години на минатиот век, а последните монаси и свештеници се упокоени во 1989 година. Освен тој бран на т.н. бела емиграција, една група од 35 Валаамски монаси биле населени во десетина манастири во скопската околина, а и уште една група руски монаси - Светогорци, кои ја напуштиле атонската градина на Богородица поради кризата што завладеала по земјотресот во 1932 година. Првите руските духовници сметале дека живеат во привремена состојба на прогонство и живееле во колонии од позатворен тип, но паралелно со постепеното помирување со идејата дека враќањето во татковината е се' подалечна и понедостижна желба, кај нив се отворила нова перспектива и потреба да се отворат кон локалните општествени и духовни услови во местата каде што се наоѓале. Стиховите на руската поетеса Зинаида Гипиус прекрасно го илустрираат тој процес: „Ние не сме во прогонство, ние сме во послание“. Дејствувањето на руските духовници во одредени периоди и места слободно можеме да кажеме дека било и раскошно: обновени се неколку десетици манастири во Македонија, рускиот кадар претставувал мнозинство меѓу предавачите во битолската Богословија, чии ученици се неколку епископи и стотици свештеници на МПЦ во втората половина на 20 век. Мнозина од руските духовници, како академик протоереј Владимир Мошин, се отворени поддржувачи на возобновувањето на Охридската архиепископија итн.

Каде живееле и во колкава мера денес е присутен споменот за нив меѓу населението, во црковните, културните и во образовните кругови?

За наша радост, во собирањето на историските податоци за конкретни личности ги „фативме“ последните години кога можеше да се соберат голем број усни сведоштва и сеќавања. Речиси во сите манастири обновени последните децении во Македонија со монашки живот, монасите го откриваа живото предание врзано за ликовите на нивните руски претходници. Личноста на св. Јован Шангајски, кој со право го нарекуваме и Битолски, кој само десетина години предавал во битолската Богословија, останала засекогаш врежана во душите на неговите тогашни ученици, а неговата светоотечка педагогија и знаења во областа на духовниот живот многумина од нив ја примиле и останале доследни до крајот на животот.

Пишувате, меѓу другото, дека воспоставената симбиоза меѓу македонската и руската духовност „го сведочи универзалниот христијански код и на македонската и на руската култура“, но какво е Вашето мислење за денешната културна поврзаност на двата народа?

Сметам дека континуитетот на македонско-руските духовни врски започнува уште во кирилометодиевската епоха, со голем интензитет се одвива во периодот на преродбата, а денес можностите што ги нуди таа духовна врска се далеку поголеми од она што се случува де факто. На црковен план, верувам дека капацитетот на Руската црква во однос на справувањето со современите духовни предизвици, кои се исти насекаде, може во голема мера како искуство да и' помогне и на нашата Црква во пастирското дејствување и литургиската практика. Несомнено голема е улогата на руското православие во изнаоѓањето одговори и решенија и за актуелните јурисдикциски спорови.

Ќе продолжите ли и понатаму да ја истражувате оваа тема и во кој правец би го насочиле вниманието?

Имам впечаток дека темата е поставена и започната на добри основи, но бидејќи се работи за историја на личности, потребен е уште многу труд за да се вреднуваат плодовите од културата на рускиот клир во Македонија. Бидејќи работам и на други теми и историски проучувања, свесен сум дека тоа дело не може да го направи само еден човек, но ќе продолжам со работата барем за најзначајните претставници од руската емиграција кај нас: свети Јован Максимович, отец Владимир Мошин и неколку поистакнати ликови од руското монаштво во Македонија.

 Катерина Богоева - Утрински весник