Очекувајќи го неочекуваното
Ин мемориам: Харолд Пинтер (1930-2008) или „пророкот на секојдневниот живот“
Мишел Павловски
Како да се почне зборувањето за Харолд Пинтер? Дали со фактот дека тој се смета (заедно со Семјуел Бекет) за најголемите британски драмски автори во втората половина на дваесеттиот век? Или да се спомене самосвојноста и отпорот кон британската или британско-американската политика во клучни, за неа моменти, како што е одбивањето да се служи војска во 1948, или дисонантноста на неговиот глас (заедно со уште неколку лево ориентирани интелектуалци) во 2003 во општиот хор на одобрување на британското учество во војната во Ирак? Или со добивањето на Нобеловата награда за литература во 2005 и со снимениот говор на лауреатот, снимка која поради својата провокативност беше една од најбараните во тоа време на глобалната Мрежа?
Веројатно треба да се почне токму со Нобеловата награда.
Беседата по повод добивањето на наградата на Шведската кралска академија во 2005 година, Харолд Пинтер ја почнува со својата изјава од 1958: „Нема цврста разлика меѓу реалното и имагинарното, исто како што нема цврста разлика меѓу вистината и невистината. Нештата не се секогаш вистинити или невистинити, тие можат да бидат вистинити и невистинити.“
Колку е тоа точно кога станува збор за самиот Пинтер. Релативизирањето на она што го примаме како вистина или невистина, како добро или како зло, како родољубие или предавство многу јасно паѓа во очи имено на примерот со англискиот нобеловец.
Реномираниот лондонски Гардијан во 2001 на два пати ќе дискутира со политичките ставови на Пинтер по повод Балканот и судењето на Милошевиќ во Хаг и околу авионските напади во Њујорк. При тоа, во рамките на британската херметичност, во насловот на еден од текстовите, на Пинтер му беше речено. „Не можеш да ги имаш двете, Харолде!“ (Или, во послободен превод: Не можеш да седиш на два стола, Харолде!) Во август-септември 2001 во Гардијан се разви полемика меѓу Пинтер и Редакцијата за тоа кој што рекол, но... дали писателот бил или не бил точно цитиран не е ни толку битно. Битно е што оваа случка ни открива една од карактеристичните црти на профилот на Харолд Пинтер: способноста да се биде дисонантен, способноста (па дури и: храброста!) да се оди наспроти генералната линија, да се каже своето... Воопшто, да се заземе позиција наспроти.
Ваквиот, наспроти-став продолжува и по прашањето за војната во Ирак, или со посетата на сандинистичка Никарагва во 1988 година, или со поддршката на Курдите во Турција, или со поддршката на Вацлав Хавел, во време кога идниот чешки претседател беше дисидент...
Кога ќе се спои оваа и ваква политичка активност со творештвото на Пинтер, јасно е зошто тој е наречен „пророк на секојдневниот живот.“
Релативизирањето на вистината која моќните, или оние што одлучуваат ја сметаат за вистина, рушењето на суптилната граница меѓу реалното и имагинарното Пинтер го спроведува и во пишувањето. Неговите драми ја проблематизираат реалноста, исто онолку колку што ја проблематизираат и еднозначноста на разбирањето. Имено, како што авторот, во својата политичка активност, не може и не сака да ја прифати даденоста на ставовиве изградени од позиција на моќ, драматиката на Пинтер не се подава под една, конкретна и точна даденост на толкувањето. Или како што ќе забележи Мајкл Билингтон, еден од најавторитетните и најсериозните истражувачи на Пинтер - „Пинтеровото пишување е патување во непознато, тој никогаш не знаеше каде ќе го одведе драмата“. И уште: „Ние денес живееме во време во кое драмите често имаат една порака, Драмите на Пинтер немаат порака.“ Уште повеќе, драмите на Пинтер се структура која во себе ја носи можноста гледачот сам да ја одбере пораката, сам да ја определи границата меѓу вистината и невистината, меѓу реалноста и имагинарното. Тоа, всушност, за Пинтер беше вистинската демократија и реалната демократичност: правото на избор, колку и тој избор да е во спротивност, наспроти владејачките норми, па дури и наспроти желбите и пораките на авторот.
Конечно, добра карактеризација на творештвото на Пинтер е речена во предговорот кон многубројните негови изданија: „Суштина на неговата појава е дека вие, гледајќи ги неговите драми, го очекувате неочекуваното.“
Се разбира, Харолд Пинтер останува во светското културно наследство пред се и над се заради своите драми, заради енергијата на сценската игра која тие ја содржат, енергија која не секој и не секогаш може да ја спознае.
Утрински весник
