Љубов и омраза
Грците се народ што немаат љубов, запишал еден руски средновековен патописец, а Прличев во песната „1762 Лето“ за нив вели дека се „лицем светци, срцем волци“. Не можам да верувам никако дека и нивниот славен поет Јанис Рицос криел во себе таква омраза, но знам дека за време на СВП како златен венценосец, тој ниту еднаш не го изговори името Македонија, кое тогаш, за разлика од денес, беше забрането да се изговара и сонува во Грција
Овој текст, според општата состојба на човекот кај нас, е пологично да го носи насловот Омраза и љубов, а не Љубов и омраза. Но бидејќи љубовта, а не омразата, е Божји темел на постоењето на светот, природно е таа секаде и во се' да стои на прво место. Ако и' го откриеме изворот, љубовта е бескрајно моќна. И со неа, како со верата за чие чудо говори Исус, можеме да кренеме планина и да ја фрлиме в море. Уште повеќе таа, како што вели Осип Мендељштам, ги движи дури и морињата и ѕвездите, целокупниот небесен механизам. Оттука и свети Павле неа ја става на прво место од редоследот на божествените вредности на душата. Дури и пред верата, која според него не вреди ни малку ако не постои љубовта.
А што се случува кај нас? Кај нас, не од вчера, а во последно време зачестено, особено во парламентот и во медиумите, меѓу политичарите и политичките колумнисти, облечени божем во интелектуално и хуманистичко руво, ја среќаваме синтагмата говорот на омраза. А никаде и никогаш, на никого не му текнува да ја употреби синтагмата говор на љубов. Со еден збор, парадоксот кај нас е во тоа што говорот на омраза најмногу го произведуваат тие што се жалат на него. Тие на кои целата душа им е составена од атомите на омразата.
Никој не сака да се сети на Исусовиот императив: љуби го ближниот свој како што се љубиш себе си. И уште повеќе: љуби го и својот непријател. Зборовите на Исус се дијагностички, откриваат дека оној што не ги сака другите всушност не се сака ни себе си. Фројд и Јунг се потоа со ова откритие. Болниот нарцистички егоизам што го поседува човекот на нашето време е всушност разорна автодеструкција (изгубена почва на светото во себе), која се трансформира во деструкција кон другите. Со таквиот, пак, болен нарцизам никогаш и никој не може да стаса до универзалниот принцип на љубовта која ги движи морињата и ѕвездите. Тука може да се стаса само до една друга зголемена патологија што го досегнува колективниот патолошки тип, а тоа е стеснетата трибалистичка свест, племенската темница на скаменетиот ум, кој никогаш не излегол на виделина на денот од пештерата на палеолитот.
Кај нас, како во „Пеколот“ на Данте, постои цела една таква шума од скаменети умови и глави задолжени по функција во парламент, медиуми, колумнистички простори итн., да произведуваат омраза, а не љубов.
Љубовта и омразата се две комплементарни супстанции на човековата душа. Античките трагичари и Шекспир тоа најубаво го спознале. Не само во христијанството туку во сите големи позитивни религии љубовта е синонимна со принципот на светлината, а омразата со принципот на темнината. Во таа смисла и не е случајно што од сите нешта, кога почнал да го создава од хаосот светот, Бог најпрвин, во првиот ден од сознавањето, ја создал светлината. Затоа што таа го содржи иманентно во себе принципот на доброто, за разлика од омразата која го содржи принципот на злото. Светлината, која во антиката (по водата, земјата, огнот и воздухот) се сметала за петти елемент, всушност е елемент над елементите. Таа не' изведува во јасна присутност на постоењето исполнето со добро и убавина.
И, љубовта како универзален божествен принцип не се однесува само на човекот туку на се' што е создадено од Бог. Макро и микрокосмичка, таа е сепроткајувачка, од најкрупните до најситните одвај видливи живи и „неживи“ (бидејќи за творецот ништо не е неживо) нешта. Таквата љубов што се еманира како бескрајна нежност е привилегија на префинетите, каков што бил, на пример, еден Махатма Ганди, кој со Исусова кроткост ги избрка од својата земја англиските воени колонизатори. Религиски тој му припаѓаше на џаинизмот, радикална индустричка секта. Но радикална, како и новозаветното христијанство, не во смисла на злото (кое кај нас и воопшто во западната цивилизација по инерција се поврзува со тој поим), туку во смисла на универзална љубов и добро во се' и кон се'. Имено, џаинистите бескрајно го љубат секој жив створ и сметаат дека не само убиството на човек, туку и убиството на најситен створ е смртен грев. Затоа тие кога одат во поле врзуваат преку уста шамија, за да не им влета во неа некоја ситна мушичка и да не бидат така одговорни за нејзината смрт. Што би рекле, пак, на тоа некои борци за човекови права со бодлива жица и динамит во рацете или челниците на НАТО-алијансата по која толку многу пекаат некои наши звучни „интелектуалци“, чија интелектуалност и хуманост не можат да ја ожалат ни три реда тажачки. Та нели интелектуалецот по дефиниција би требало да биде пацифист и човекољубец.
Она, пак, што е уште потрагично за човекот како Божјо создание, тоа е колективната патологија на омразата, кога еден народ мрази друг народ со желба да го уништи, било физички било духовно со религиско, јазичко или друг вид претопување на неговиот изворен идентитет. Таков е денес случајот, кој не е од вчера, на Грците со нас, со нивниот темен наум да не преименуваат, а со тоа и целосно обезличат, отклонувајќи не' од коренот и историјата. Тој и таков нивен наум го почувствува пред столетие и половина и генијалниот Григор Прличев, вториот Омир, што беше причина по освојувањето на победоносниот венец за поема на атинскиот конкурс (1861) да ја одбие понудената грчка стипендија за студии на Оксфорд и да го прегрне судбинскиот крст на својот народ.
Кај ретко кој друг народ, како кај грчкиот, може да се сретне таква патолошка страст да се уништи докрај друг народ. Она со што посебно се удираат в гради Грците, покрај другото, тоа е дека се најхристијански, што ќе рече најбожествен, народ меѓу христијанските народи. Но Бог не бара ѕидани цркви, туку цркви од живи срца, не бара добри зборови завиткани во лицемерство, туку добри дела, и според нив ги познава поединците и народот. Оти, како може да се објасни, на пример, добро познатиот настан во село Загоричани (1905 г.) во кој грчките андарти, славени како херои (!), ги фатиле сите селани-Македонци, сосе жените, децата и селскиот свештеник, и ги заклале во селската црква пред иконата на света Богородица. Погрозна естетика на злосторството и не може да се замисли. Цела серија на такви геноцидни погроми, посебно во Граѓанската војна (1945-1949), се извршени од страна на Грците врз Македонците. Најновиот таков нивен замислен погром сега е обидот да ни се избрише името, за што ја бараат за тоа поддршката и од ЕУ кај која најидиотски не' блокираат. Тие во таа цел ги употребуваат сите можни средства со нивната насекаде позната одисејска лукавштина или попрецизно подлост! Така следеше и онаа шизофренична изјава на Друцас дека македонскиот идентитет е дел од идентитетот на секој Грк, кој се раѓа и умира како Македонец!!! Ова го потврдува она на М. Крлежа дека и глупоста е метафизичка категорија. Што се однесува пак до Друцас и истомислечките, тој и тие (ако се земе предвид раѓањето како симбол на светлина и спознание на божествениот принцип на постоењето) не се ни родиле за да можат да умрат. Тоа е неговиот и нивниот парадокс и ментална дијагноза.
Грците се народ што немаат љубов, запишал еден руски средновековен патописец, а Прличев во песната „1762 Лето“ за нив вели дека се „лицем светци, срцем волци“. И двете овие дијагностички формулации за Грците во контекст на нивниот однос кон Македонија и Македонците се за жал тажно точни. Сум се прашал одамна од кај иде таа нивна темна омраза кон нас. Не можам да верувам никако дека и нивниот славен поет Јанис Рицос криел во себе таква омраза, но знам дека за време на СВП како златен венценосец, дар на македонската универзална љубов кон се што создава убавина, тој ниту еднаш не го изговори името Македонија, кое тогаш, за разлика од денес, беше забрането да се изговара и сонува во Грција. Сум размислувал многу од каде таа патолошка омраза кај Грците. Дали не е тоа одлика на нивниот колективен архетип, кодирана во колективниот ген. Архетипски патолошки код на колективот. Нешто, на што како феномен му обрна сериозно внимание и таткото на длабинската психологија К. Г. Јунг, а кое сега почнува да го потврдува во добра мерка научно и генетиката. Веќе е јасно дека човекот не се раѓа како табула раза, како што тврдеше Џон Лок, туку дека неговиот карактерен лист е преполн со кодови уште пред раѓање, некогаш векови, па и милениуми пред него. Размислувајќи така помислив на Тројанската војна во која Македонците се бореле на страна на Тројанците. Заедно со нив тие, имено, ја бранеле љубовта која била нападната од суетните Данајци и Ахајци, не можејќи да го преболат фактот дека Елена, жената на микенскиот крал Менелај, по патот на срцето побегнала со Парис во Троја. Одмаздољубивите Грци го спепелиле овој славен град-држава, благодарение, не на храброста, туку на лукавата одисејска подлост со дрвениот коњ. Тогаш, имено, тие во својата суетна и осветољубива меморија го втиснале за сите времиња и името на Македонија и Македонците. Размислувајќи над овој темен феномен и ја имам пред десетина години напишано песната „Македонски војници во Троја“, која гласи: „Ја видовте пепелта/ во која беше / ничкосан огнот/ и столчена/ неговата свадбена песна./ Но беше,/ и покрај поразот,/ одбранета љубовта./ Да, ама не знаевте/ дека е скапа цената, / дека по столетија,/ по милениуми/ ќе исплови омразата/ од темната потсвест,/ ќе се сетат Ахајците/ (или тие што мислат дека се тоа)/ на таа битка - /и името ќе повтат/ да ви го затрат.“
Но тука давам една ремарка. Никогаш не сум верувал дека цел еден колектив или народ може да биде исполнет со темна, смртна омраза кон друг народ. Па ни грчкиот кон македонскиот. Дури и во Содом и Гомор, според сведоштвото на Стариот завет, постоело едно богољубиво семејство, она на праведникот Лот, иако истото не било доволно да измоли пред Бога проштевање за нивните гревови. Биле потребни повеќе. Верувам дека во Грција не едно, туку постојат многу семејства како библиското на Лот, иако можеби се' уште недоволно многу за да биде огреан овој колектив од универзалниот божествен принцип на љубовта. Но убеден сум дека нивниот број ќе нарасне и дека конечно и Грците, слично на Македонците и на Тројанците во Тројанската битка, ќе застанат во одбрана на тој принцип. Во одбрана на љубовта и убавината. Макар и пред вратите на ЕУ. И тој ден ќе биде еднакво радосен, во духот на новозаветната љубов, и за Македонците, и за Грците, и за Европа. Нека е благословен таквиот ден во кој љубовта ги движи морињата и ѕвездите, братимејќи ги срцата на луѓето и на народите за сите времиња, Боже! Амин!
Ефтим Клетников
(Авторот е писател)
