НА ПАТОТ КОН БОГА

Проблемот на духовното оформување на христијанинот во современиот свет е мошне остро изразен. Повеќето луѓе не се „раѓаат“ во Црквата, туку влегуваат во неа на возраст кога веќе имаат изградена свест. Човекот влегува во нов, за него сосема непознат живот, црковен живот, туѓ живот кој, меѓутоа, задолжително треба да стане негов. Тој процес во денешната практика е наречен „воцрковување“, односно постепена трансформација на еден номинален христијанин во реален христијанин. Минувањето низ фазата на воцрковување може понекогаш да биде брзо, понекогаш бавно, понекогаш лесно, а понекогаш за тоа е потребен голем труд. За жал, на овој пат се можни и грешки, разочарувања, внатрешни болки. Овие нешта не можат сосема да се избегнат. Но, затоа може да му се помогне на човек кој пристапува кон Црквата, да му се дадат совети пред тој цврсто да застане на свои нозе.

Време на духовно сиромаштво

Кога говориме за целите на христијанскиот живот, одговорот на прашањето во што се состои тој живот се наметнува сам по себе. Тој одговор е даден еднаш и за сите времиња од Самиот Спасител во Неговото Божествено Евангелие. Таа цел е – стекнување на Царството Небесно, односно живеење и најтесно поврзување со Бога како тука, на земјата, така и во блажената вечност. Но какво е конкретното исполнување на овие мошне едноставни и кратки искази, кој е патот на достигнувањето на Царството Небесно, како може еден христијанин да разбере колку тој лично е далеку или блиску од тоа Царство – тоа се нешта коишто секој од нас треба да си ги разјасни.

Животот на човечката душа во нејзиниот однос спрема Бога, оној внатрешен пат којшто го изминува човекот од состојбата на непознавање на својот Творец па сè до јасното соединување со Него, секогаш е во сферата на сокриеното, скриено од погледот на надворешниот набљудувач. Зашто, христијанскиот живот по своја природа е внатрешен – тоа е живот на срцето, на она таинствено пребивалиште коешто за Свој храм го избира и во кој се вселува Оној Кој е поголем од сета Вселена – Самиот Господ.

Правилата што имаат надворешен карактер можат релативно лесно да се разберат и да се усвојат, како и да се воочат извесни закономерности во нив. Но, да се научи она внатрешно дејствување без кое е невозможно духовното растење и напредување на еден христијанин, е многу посложено. Светото Писмо ни зборува дека Господ вчера, и денес и во сите векови е ист (Евреите 13:8), односно непромелнив. И тој факт не подлежи на сомневање. Значи, според својата природа, треба да остане непроменливо и она внатрешно дејствување, оној пат на човековата душа кон Бога, за кој зборуваме. Меѓутоа, постојат околности коишто се својствени за нашето, сосема конкретно време, и кои, не менувајќи ја суштината, сепак „суштински влијаат“ врз неа. Нашата епоха, колку и да ја карактеризираме различно, во секој случај не може да се нарече проста. Таа навистина е сложена во однос на голем број нешта, а пред сè – во однос на духовната сфера.

Изнесувајќи го претходното, го имаме предвид не само умножувањето на соблазните или закоравеноста и заладеноста на светот што нè опкружува. Учењето за спасението не е сувопарно учење кое се стекнува од книги, туку живо учење коешто претпоставува непосредно доживување, негово пренесување од учителот на ученикот. Она што денес многу недостасува е живото искуство на христијанското подвижништво. Навистина, не треба да се каже дека нема луѓе коишто не достигнале одреден висок духовен степен, дека нема луѓе коишто се подвизуваат. Но, сепак, останува фактот: мошне често прашањето за патот на спасението, коешто го поставува човек што влегува во Црквата, останува без одговор или, пак, на него се дава формален одговор, којшто не е потврден со личното искуство на оној што одговара.  И она најважното – луѓето околу себе наоѓаат мошне малку примери коишто би ги следеле, од кои би учеле. А делата поучуваат многу повеќе одошто зборовите, поучуваат дури и без какви и да е зборови. Зборовите, непотврдени со дела, неминовно водат до осиромашување на верата на оние коишто ги слушаат и коишто гледаат колку често тие зборови се разликуваат од делата.

Може да се изнесе дури и построга оценка. Прашањата за духовниот живот, за внатрешниот, скриен живот на човечкото срце, макар што се по суштина првостепени за еден христијанин, денес сè повеќе се потиснуваат во втор план. Ние сè повеќе се грижиме за надворешните нешта, кои, секако, се неопходни и полезни сами по себе, но без внатрешното дејствување тие често се преобразуваат во форма во која останува премногу малку од неопходната содржина.

Старецот Јосиф Исихаст, кој се подвизувал на Света Гора во 20 век, пишува во едно од своите писма: „Ќе настапи глад, кога нема да се слуша словото Божјо. Светилниците се гаснат. И ние чекориме во темнина. Ретко се слуша словото како да се спасиме. Само интриги и осудувања. Еден сака да ги поучува другите. Друг сака својот лош живот да го претставува како исполнување на Евангелието, како продолжување на животот на отците. Голем е стравот од искушенијата, и прекумерна е пофалбата на зборовите.“ И на сето ова нè потсетува оној, кој живеел во самиот центар на православното подвижништво – на Атонската Гора, прославена со своите светии и старци!

Дотолку поумесно е за тоа сиромаштво да ни се зборува нам, на луѓето коишто не живееме во пустината на монашкото безмолвие, туку во духовната пустина на современиот свет.

Ние навистина живееме во времето на крајно духовно сиромаштво. Секој свештеник, којшто ја врши својата свештеничка служба во општеството,  постојано се судира со современата духовна слабост на луѓето, со нивната неспособност да се снајдат во самите себеси, во својата сопствена душа, да застанат, во духовна смисла, на свои нозе, да го најдат својот пат кон Бога. Секако, ние ниту во најмала мера не можеме да претендираме да предложиме некакви „универзални рецепти за сите случаи на црковниот и на духовниот живот“. Не, ова попрво е мошне скромен обид да се изнесат сопствените набљудувања и мисли коишто, и покрај сета своја несовршеност, нема да бидат бесполезни за оние кошто кон нив ќе пристапат со внимание.

Поимање на „воцрковувањето“

Апсолутното мнозинство од луѓето во нашето време не се раѓаат, ако така можеме да се изразиме, во Црквата. Луѓето влегуваат во Црквата од еден – за самата Црква – сосема поинаков, туѓ свет. Многу нешта во Црквата нив им се непознати, и тие во Црквата наликуваат на мало дете, коешто штотуку се запознава со животот, коешто ги прави своите први чекори.

Од таа практика на влегување во Црквата во зрели години, односно на возраст на која човекот е веќе длабоко свесен за себе, произлезе и поимот „воцрковување“ на човекот. Говорејќи сликовито, воцрковувањето претставува сраснување на човекот со организмот на Црквата, негова трансформација од номинален христијанин ви реален христијанин, влегување во животот на Црквата толку длабоко, што тој живот во буквална смисла станува и негов живот. Воцрковување е стадиум кој секој треба задолжително да го мине. Преку Црквата, духовниот живот постепено го открива црковниот живот, односно оној пат по кој човековата душа може да Му се приближи на Бога.

За жал, денес мошне често се судруваме со фактот дека нашите современици, макар што себеси се сметаат не само за верници, за православни христијани, туку и за воцрковени луѓе, всушност не знаат многу за црковниот живот, и во голема мера остануваат за Црквата надворешни луѓе.   

Затоа ни се чини дека е неопходен еден сериозен разговор, поткрепен со факти, за процесот на воцрковувањето, за тоа како тој процес треба правилно да се одвива за да постави темели во човекот за неговиот духовен, внатрешен живот.

Пристапување кон Црквата

Секој ден голем број луѓе за прв пат го преминуваат прагот на некој од православните храмови. По некој од нив, слава му на Бога, „останува“ во Црквата. Од тој миг, за нив започнува нов – црковен живот. Тој е нов во буквална смисла на зборот – сè во него е своеобразно, неслично на обичен живот, и сè уште недоволно познато. И поради таа новост, таа своеобразност, таа непознатост, човекот што зачекорил во црковен живот се судира со мноштво прашања и недоуменија, кои тој не може секогаш да ги разреши. Исто така, не му поаѓа секогаш од рака да најде некого којшто би можел да му биде искусен учител и раководител на тој, за него, мошне сложен пат. А во такви случаи се можни и грешки, и разочарувања, и загриженост. Навистина е невозможно целосно да се избегне сето тоа. Но, затоа е можно да му се помогне на оној што пристапува кон Црквата, да му се дадат одредени совети коишто ќе му бидат од полза пред тој да застане на свои нозе.

Како настапува свртувањето кон Бога е, општо земено, таинство. Надворешно гледано, сè изгледа просто: човекот ја отвора вратата и за прв пат го пречекорува црковниот праг. Но, што се случува потоа? Зошто луѓето пристапуваат кон Црквата, што ги привлекува кон Неа, што ги тера еднаш да скршнат од својот пат, да свртат во непозната улица, да се приближат кон храмот и да влезат во него? Ако се обидете да ги анализирате тие прашања, ќе видите дека причина за тоа е некаков настан во нивниот живот – повеќе или помалку значаен, понекогаш радосен, но најчесто тажен. Исто така, понекогаш поводот е состојбата на душата којашто може да се опише како незадоволство на човекот од она што му го нуди секојдневниот живот.

Но сето тоа се само надворешни причини. Вистинската причина – којашто човекот, во најголем број случаи, не ја спознава веднаш – е многу подлабока. „Ти (Господе) си нè создал заради Себе, и нашето срце не наоѓа спокој, додека не се успокои во Тебе“ – вели во својата бесмртна „Исповед“ блажениот Августин. Зашто, бездната на човековото срце може да ја исполни само бездната на Божеството.

Човекот по падот во грев се оддалечил од Бога, се лишил од можноста да Го гледа Бога со свои очи, како што тоа можел да го прави во Едемската градина, престанал да Го гледа и во појавите од овој свет, и во настаниот од својот живот: тој, во духовна смисла, ослепел.

Потомокот на Адам, како заскитан поклоник, чекори по различни патишта и беспаќа, и не може да го најде единствениот пат – оној пат кој му припаѓа лично нему. Многу нешта го привлекуваат, ветувајќи му насладување, задоволување на една или на друга страст, му даваат можност да се „реализира“ себеси. Но... што и да прави тој, преку што и да се реализира себеси, со какви утехи и да се утешува, неговата душа секогаш останува ненаситена, гладна, исчекува нешто, тагува по нешто. Тоа може лесно да се објасни: нејзината предодреденост е толку висока, што таа не може да се задоволи со нешто обично или земно. Таа е создадена за Бога и затоа, дури и не познавајќи Го, Го бара, зашто во неа е зачувано некакво нејасно, но истовремено и неизбришливо сеќавање за Него.  

Човекот, слично на слепец, талка среде нештата од овој свет, свет полн со зло, ризикувајќи да загине така што дефинитивно и неповратно ќе падне од патот. И затоа Господ Самиот ја протега раката за да му помогне. Како? Пред сè, онака како што не еднаш ја протегал и кон секој од нас, испраќајќи најразлични искушенија, грижи, неволји... Всушност, да се прашаме: дали луѓето му се обраќаат на Бога кога „сè е добро“ во нивниот живот? Не. Кога ни е „добро“, кога ништо не нè обеспокојува, ние, како по правило, се задоволуваме со тоа што го имаме и лесно го пренебрегнуваме нејасниот „повик на душата“.

Но, кога ќе настапат неволји, грижи, страдања, тогаш сè е поинако. Големиот учител на монасите, како и на сите христијани коишто се стремат кон духовно совршенство, преподобниот Јован Лествичник, велел: „Како што вода под притисок се стреми да се издигне угоре, така и душата, притисната од неволји, со покајание се издига кон Бога и се спасува.“ И навистина е така! Кога човекот нешто го боли, кога му е лошо, тој почнува да бара кој би можел да му помогне. Но, бидејќи средствата коишто можат да му ги предложат луѓето и светот мошне често се недоволни, тој – како да користи „метод на исклучување“ – Му се обраќа на Бога: понекогаш – како кон последна надеж, понекогаш – како кон сè уште неискористена можност.

Како и да е, човекот, конечно, го преминува црковниот праг.

Овој миг е мошне важен: многу нешта зависат од тоа со кого тој ќе се сретне во храмот, какво е неговото прво чувство, првите впечатоци. Искуството покажува дека често токму од тоа кој и како ќе ги дочека „новите“ во Црквата зависи дали тие ќе останат во неа или ќе заминат, избркани од нешто, навредени, без да разберат нешто.

Се случуваат различни нешта. Понекогаш првиот, со кого човекот се запознава во храмот, е служителот кој се грижи за свеќите. Често се работи за некоја старица, која ги преживеала долгите години на атеизмот, кога таа и нејзе сличните го сочинувале онаа малубројно стадо кое во вистинска смисла Му останало верно на Христа. Главната нејзина заслуга, имено, се состои во таа верност, и ако таа успеала кон тоа да додаде и некоја друга добродетел, на пример, умешноста како да се однесува спрема нецрковни луѓе – на таквата старица секоја чест и благодарност. Ако, пак, не е таква, не треба да ја осудуваме, ниту да се соблазнуваме поради нејзината несовршеност, ниту да го напуштиме храмот ако од неа чуеме некој нељубезен збор. Зашто, таа не е репрезент на Црквата.

Понекогаш првиот човек кого што го среќаваме во храмот е некој од присутните верници. Тоа може да биде човек кој безусловно ќе нè привлече, човек во кого стекнуваме доверба уште од првиот миг. Но, може и да не биде така. Понекогаш дури и самата надворешност на првиот човек што сме го сретнале во храмот, не содветствува на светоста на местото на средбата; можат да нè соблазнат и неговите зборови, или неговото поведение. Но, и тој не е репрезент на самата Црква.   

Секако, човек при првото влегување во храмот може да се сретне и со свештеник кој служи во храмот. И тука впечатоците и нивните влијанија врз душата на новодојдениот можат да бидат најразлични. Во душата може да се пројави следнава мисла: „Ако тука можам да сретнам ваков човек (кој макар и надворешно оддава впечаток на некаква необична чистота, благородност, продуховеност), тогаш не згрешив што влегов во храмот...“ Но, можат да му паднат во очи и некакви човечки слабости и недостатоци на свештеникот, коишто мошне често се последица од некаков лажен однос, изграден со предумисла, однос кој на секаков можен начин го наметнуваат лица коишто ì се туѓи на Црквата, па дури ì се и непријатели. Но, и свештеникот, макар што е Божји служител, исто така не е репрезент на Црквата.     

Што, пред сè, е важно тука? Да, точно, во црквата новодојдениот се среќава со – луѓе. А тие можат да бидат мошне различни. Меѓутоа, најважно од сè е дека новодојдениот во Црквата го пресретнува – Самиот Господ, Оној Кој, всушност, во душата на новодојдениот ја втиснал желбата тој да го пречекори црковниот праг, Оној Кој на тој начин го повикал новодојдениот кон Себе. Тоа е најважното нешто. И тоа задолжително треба да се разбере, поточно, во тоа треба да се поверува.

Во Откровението од св. Јован Богослов, Христос Себеси се претставува како патник кој чука на вратата на човековото срце (Откровение 3:20). Не како некој што ги отвора на сила, што ги разбива, туку што чука на нив. И ако некој самиот ја отвори таа врата, Тој влегува низ неа и се зацарува во Својот неракотворен храм. Бог при создавањето ни дал страшен и голем дар – дар на слобода. И Бог толку многу ја почитува таа слобода во Своето сопствено создание, што никогаш не го принудува човекот, туку му остава самиот да избере. Господ нè повикува, и кога ние ќе одговориме на Неговиот призив, Тој Самиот прави чекор кон нас. Затоа да повториме уште еднаш: Тој го пресретнува човекот кој одговорил на Неговиот призив и кој влегол во Неговиот храм. 

Почетокот на патот

Тука веднаш се наметнува прашањето: како човекот треба да го започне својот живот во Црквата, како да постави правилна основа за него?

Мошне често човекот што влегол, поточно што „свратил“ во храмот, се приклонува кон одредени крајно надворешни дејствија. Тој пали свеќи пред икони на светци, за кои знае само толку дека тие „помагаат“ во одредени животни ситуации. Пишува имиња на ливче хартија – за проскомидија, за молебен, за панихида, макар што сè уште не разбира што конкретно значат тие зборови, не прави разлика меѓу литургија и молебен... Понекогаш останува неколку минути во храмот, при што или се чувствува пријатно поради благозвучното црковно пеење, или се досадува поради долгото неразбирливо читање (на пр., читање на шестопсалми или катизми). И потоа заминува, несејќи ја со себе претставата за храмот како место на некакви „ритуални“ дејствија коишто можат да имаат позитивни влијанија врз неговиот секојдневен живот. А прашањето: „Зошто ни е потребна Црква?“ за него, по сè изгледа, останува отворено.

Во тој поглед, мошне е важно човекот да не биде „безличен, површен потрошувач“, кој не проникнува во суштината на дејствието, кој не се обидува да го разбере. Неопходно е да се погрижи да најде одговор на прашањето: „Што е тоа православен храм, што ме тера да доаѓам во него, зошто се надевам тука да добијам (и навистина добивам) помош?“ Единствениот можен и правилен одговор е следниов: „Црквата е единственото прибежиште на земјата, подготвено од Бога, за оние коишто Го бараат Него, коишто бараат вечно спасение, коишто сакаат да не бидат сами со себе, туку заедно со својот Создател и Отец. Господ на земјата единствено Својата Црква ја оставил како Свој дом, Свое таинствено, но сепак за сите нас достапно пребивалиште. И секој оној пат којшто не води кон храмот, е непотребен: тој никаде не води“. По таквиот одговор, на човекот му преостанува јасно да спознае колку нему лично му е потребна Црквата. Во него мора да никне неизгаслива желба да стане честичка, клетка на Црквата, а за да го постигне тоа, тој треба да знае што се случува во неа.

Кога детето ќе се роди, во светот што тоа го открива сите нешта му се непознати, со сите нешта се среќава за прв пат и сите нешта ги запознава за прв пат. Во таа смисла, и човекот кој за прв пат влегува во Црквата наликува на мало дете. Тој во Црквата гледа многу нови нешта, неразбирливи за него: архитектурата на храмот, богослужбите, различните свештенодејствија, зборовите во песнопеењата и во молитвите чиј јазик, исто така, само делумно му е познат. Со сето тоа мора да се запознае оној што влегува во црковниот свет, сето тоа за него треба да стане – негово.

Тука, навистина, се поставува уште едно прашање: како во практика да се спроведе погоре кажаното? Зашто, во практика, новодојдениот во храмот најчесто е препуштен самиот на себе, заедно со сите свои недоуменија, сомнежи и колебања, за кои, освен него, никој и не знае. Да се очекува дека него некој веднаш ќе го земе под свое покровителство, ќе се грижи за него, ќе му помага на секој чекор, ќе ги разрешува сите негови недоуменија, за жал е – нереално. Но, многу нешта зависат и од самиот него. Зашто, според зборовите од Евангелието, наоѓа само оној што бара, и му се отвора само на оној што чука (Матеј 7:7). 

Секој православен храм е место на особено Божествено присуство, место кадешто небото на видлив начин се приклонува кон земјата, место на кое ние реално се среќаваме со Бога, со Мајката Божја, со Ангелите и со светиите. Но, луѓето мошне многу се разликуваат меѓу себе, секој има свои лични особености. Затоа е мошне важно човекот да избере за себе храм кој најмногу му соодветствува, и во тој храм да доаѓа постојано. Може да оди и во други храмови, да се моли во други храмови, особено ако тоа е условено од околностите. Но, за верникот еден храм треба да стане – во буквална смисла на зборот – негов дом; тој мора да се сроди со него, внатрешно да срасне кон него; ова е мошне сериозен миг.  

Не помалку важно, а може да се каже дека е и поважно, е новиот христијанин да најде свештеник пред кого редовно ќе се исповеда, на кого ќе му се обраќа за разјаснување на она што е нејасно, за одговарање на прашањата што ќе си ги поставува.

Може да се каже дека денес ова мошне ретко се случува. Практиката покажува дека, имено, во тој поглед луѓето често наидуваат на сериозни потешкотии. Има случаи кога новодојдениот веднаш добива духовник, а некои чекаат на тоа со месеци, па и со години. Но најчесто причината за тоа не лежи ниту во храмот, ниту во свештеникот, туку во самиот човек. Ако тој од свештеникот бара да биде духовно совршен, свет, ако бара – сè уште незаслужено – од него да му укажува љубов, таквиот човек може долго да бара и да не најде учител кој ќе ги исполнува во целост овие барања. Ако, пак, неговите барања се неспоредливо поскромни, ако тој единствено бара да му биде одговорено на прашањата за духовниот и за црковниот живот, ако бара помош на патот на своето духовно оформување, тој многу полесно ќе најде свештеник пред кој ќе може да се исповеда и чие духовно раководство ќе му биде од полза.

Мошне важен миг во воцрковувањето претставува постојаноста, или, што е исто, систематичноста. Треба да се започне со помали нешта: на пример, да се биде во храмот не само кога ќе се пројави желба за тоа, туку редовно, секоја сабота и недела, на секој поголем празник. И да се моли не само кога ќе се појави внатрешен порив спрема молитва, туку и секое утро и секоја вечер. Нека во почетокот тоа биде доволно кратко молитвено правило, главно со цел да се извршува без прескокнување. Истото се однесува и за исповедта и за причеста: пристапувањето кон овие таинства е неопходно не еднаш годишно, или ако во душата се вовлече некоја голема неволја, туку со одредена зачестеност, во зависност од тоа како ќе благослови свештеникот од кого христијанинот духовно се храни.

И сето ова не е некаков „формален“, „озаконет“ пропис. Не, ова едноставно се можните мерки, особено во почетокот, на будењето на длабоко заспаниот дух во нас, мерки на негово зајакнување.

Закономерноста на духовниот развој

Често пати луѓето – и тоа не само оние што се „почетници“ во Црквата, туку и оние коишто одамна живеат црковен живот – се жалат дека не гледаат никаков духовен напредок во себе. И повеќе од тоа: забележуваат дека во првите денови, недели и месеци по влегувањето во Црквата чувствувале необична радост, духовен подем, сè им изгледало лесно. Но потоа, напротив, сè како да почнува да оди наопаку, секој чекор го прават со напор, црковниот живот, ако така може да се каже, им станува навика и не им носи радост во душата, туку, спротивно, во него сè повеќе гледаат недостатоци. Настапува униние коешто често води кон своевидна парализа, кога човекот веќе не живее туку само вегетира: се чини дека ништо веќе нема никаква смисла, зашто „ионака ќе нема резултат“. И бидејќи нема труд, и нема промена во состојбата, човекот буквално му ја препушта на Бога можноста исклучиво Тој Самиот да го спаси – преку испратените искушенија и грижи. Притоа, ваквата состојба не е карактеристична за еден или за неколку христијани, туку е појава, слободно може да се каже, од општоцрковни димензии.

Во што е причината за овој проблем – инаку еден од најсериозните – на денешното време? Христијаните се жалат на падот на својот духовен живот, на тоа дека во почетокот имале многу повеќе одошто сега. Тие искрено се прашуваат: зошто е така? Меѓутоа, недоумението тука е резултат единствено на непозанавањето на текот на духовниот живот, на неговата закономерност.

Духовниот живот – според својата суштина – е заемен однос меѓу човекот и Божествената благодат. Во почетокот, благодатта го повикува човекот, се прилепува кон неговото срце, и тој се одѕива на нејзиниот повик, доаѓа во храмот, Му се обраќа на Бога. Тоа е – како некое повторно доживување на детството. Во тој период самата благодат ги извршува сите нешта за новообратениот, го носи на раце, како мајката младенецот. Господ му дава да ја вкуси радоста на постоењето, на општењето со Него, нагледно покажува што е тоа живот во црквата, живот во Бога. Тој во тоа време ги намалува страстите на човекот, му дава различни духовни утехи, за да му даде можност макар и за кратко да се оттргне од плотскиот, земен живот, да го вкуси небесниот живот.

А потоа настапува нов период. Благодатта како да отстапува, како да се сокрива од христијанинот. Таа и понатаму е со него, го храни, но веќе не се труди место него. Во тој период Господ ги чека трудовите од самиот човек кај кого веќе постои искуство: ете го – земното; и ете го – небесното; сега човекот е должен да направи свој избор. Ако го сака небесното, ако сака да биде со Бога, мора и да го докаже тоа.

Бог може да ни ја дава благодатта, но сè додека ние не се потрудиме самите, таа благодат ќе остане само нешто надворешно, нам туѓо, и таа нема да може да нè спаси без нашето сопствено учество. А кога претрпуваме напад од своите страсти, кога се бориме со нив, благодатта, којашто невидливо ни помага, се апсорбира во нашата душа, во нашето срце. 

Меѓу човекот и Бог не се можни „правно регулирани“ односи: Бог го сака човекот и од него очекува љубов. Може да се каже, дури, дека нас не нè спасува само Божјата љубов, туку и нашата љубов спрема Бога. Но, љубовта не е нешто што може да се докаже со зборови. Тука се нужни дела, коишто би сведочеле за тоа на кого или на што ние, всушност, го предаваме нашето срце. Ние го сакаме светот, ги сакаме своите страсти, го сакаме, колку и да е тоа страшно, гревот. Тоа е противприродна љубов и таа, секако, не може да се поврзе со љубовта спрема Бога.

Затоа нам постојано ни се нуди можноста да избереме меѓу Бога и она што на Бога му е спротивно. И во зависност од тоа што избираме, го определуваме нашиот пат. Ја избираме верноста спрема Бога – и се зацврстуваме во љубовта спрема него. Го избираме светот, сопствените страсти, гревот – и се зацврстуваме во злото.

Човекот е крајно извалкан. Тука се и прародителскиот грев, и гревовните навики кои човекот ги усвоил во животот, пред да Му се обрати на Бога. Затоа е неопходна постојана борба, постојан труд на самоисправање. И благодатта учествува во тој труд, во таа борба, невидливо му помага на христијанинот и го зајакнува.

Понекогаш се поставува прашањето: зошто, сепак, нам ни е толку тешко и зошто толку малку напредуваме во духовниот живот. Одговорот е очигледен. Тешко е затоа што благодатта нè воспитува, нè тренира, нè тера да работиме до границата на нашите сопствени можности. Може да се даде следната споредба од светот на живата природа. Кога фоката го учи своето младенче да плива, таа само малку го поддржува од долната страна, и кога ќе види дека младенчето може само да плива, престанува да му помага, макар што за сето време го набљудува, подготвена во секој миг да му помогне.

Така и Господ постапува со нас. Секој миг Тој нè поддржува, не зајакнува, но најчесто на таков начин што ние тоа не го забележуваме. Господ нè остава да се потрудиме самите, да се научиме на нешто, да доживееме нешто и преку сето тоа да Му се приближиме.  

Духовниот живот се карактеризира со промени, во него нема непроменливост. Присуството на благодатта, благодатните утешувања задолжително се проследени со периоди кога човекот се чувствува напуштен, беспомошен. Утешувањата ја јакнат човечката слабост, го прават човекот посилен, го учат да се надева на Бога, раѓаат чувство на благодарност спрема Бога. А чувството на напуштеност (богооставеност), сознанието за сопствената беспомошност, напротив, ја смируваат човечката гордост, ни ја даваат најдобрата можност да разбереме дека без Бога сме – ништо. Чувствувајќи ја својата беспомошност, почнуваме да ја бараме како што треба Божјата помош, и дури тогаш ние најчесто за прв пат разбираме што е вистинска молитва.

Понекогаш човекот доживува мошне долг период на оваа „оставеност“, кога небото како да се затвора за него и кога душата станува совршено невосприемчива за какви годе духовни доживувања. Слична состојба им е добро позната не само на немоќните, грешни луѓе какви што сме ние, туку и на вистинските подвижници, на Божјите угодници. Тука се потребни трпение и вера, надевање на Бога, доверба во Бога. Не добивајќи никаква духовна поткрепа и награда, човекот сепак мора да се труди и да верува дека Господ го гледа неговото страдање, неговиот труд, но од одредена причина смета дека таквата проверка е полезна за него.

Во тоа време непријателот обично го вознемирува христијанинот со помисли исполнети со тага и очај, го тера да мисли дека чувствата и доживувањата коишто ги имал претходно, веќе никогаш нема да се повторат, и дека, напротив, нему ќе му биде сè потешко и потешко. Но тоа не е точно. Всушност, ако човекот машки го издржи испитувањето преку заладувањето во срцето, ако не престане да се бори и да се труди за својот духовен напредок, тој повторно ќе го почувствува дејствувањето на благодатта, и тоа во многу поголема мера. 

А потоа повторно ќе настапи време на привидна оставеност, повторно борба и повторно утешување. И така – во текот на целиот живот.

Каков труд и каква борба се потреби од страна на човекот? Најчесто станува збор за едноставни и сосема достапни нешта: необрнување внимание на чувството на внатрешна празнина, на помислите за „бесмисленоста на дејствувањето“, придржување до востановеното молитвено правило, читање духовни книги и разбирање на смислата на нивните пораки, присуство на службите во храмот, учество во црковните таинства. Но мошне важно е заедно со сето тоа човекот да се грижи да ја разгори ревноста што гасне или што веќе изгаснала. За таа цел, полезно е размислувањето за оние нешта коишто првобитно го условиле нашето свртување кон Бога, за оние нешта коишто нè довеле до покајание. Во таквата состојба потребно е често да си споменуваме за неизбежната смрт и за исто толку неизбежниот суд, за потребата да се подготвуваме за него уште во овој земен живот. Напоредо со тоа, за да не нè задуши стравот и уште поголемо униние, потребно е спомнувањето и за Божјата љубов спрема нас, за која постојат изобилни сведоштва во животот на секој од нас.

Во слично испитување човекот поостро од кога и да е чувствува дека тој, освен Бога, нема друг помошник. А тоа значи дека треба почесто да му се обраќа на Господа со молитвено повикување (преку молитви дадени во молитвеникот, преку стихови од псалмите, или со сопствени зборови). Да Му се обраќаме, да бараме Тој – Семоќниот – Самиот да ја исцели немоќта на нашата душа, да ја просветли нашата темнина, да ни даде радост и веселба коишто се пројавуваат во човечкото срце од чувството на Неговото Божесетвено присуство, кога сè во животот на човекот се исполнува со највисока смисла, со онаа полнота која не остава ниту најмал простор за „празнина и незадоволство“.

(Издадено од Саратовската епархија при РПЦ)

Поидготви: д-р Драган Михајловиќ