Пред многу години го прашав мојот духовен отец, игуменот Андреј (Машков), што е тоа смирение. Јас во тоа време бев млад и неопитен и мислев дека ако добијам точен одговор, веднаш ќе ја усвојам таа добродетел, а потоа сè ќе ми оди добро. Покрај тоа, во „Лествицата“ на преподобниот Јован Лествичник најдов изрека за тоа дека смирението ги искоренува сите страсти и во мене се разгоре желба да го стекнам смирението, за на тој начин да ги отстранам сите страсти, како што се вели во поговорката: со еден удар две муви да отепам. Но, самото дело на смирение се стекнува со борба, понекогаш, за жал, со сопнувања и паѓања, и оној што го стекнал смирението, може да се рече, го стекнал совршенството или се приближува до него. Сакал-не сакал, до тоа сознание  дојдов после години, преку сопственото горко искуство. Но, во тоа време му се обратив на отец Андреј со прашањето: “Што е тоа смирение?” – а тој ми даде одговор, што мене ми се чинеше сосема неочекуван и дури несоодветен. Тој рече дека смирение е ненадевање на себеси. Бев многу разочаран од неговиот одговор: “Што зборува и каква врска има тоа со моето прашање?” Но, премолчев. Тој, очигледно, почувствува дека јас не се согласив со тоа и не го продолжи разговорот.  А јас многу години подоцна сфатив за што тој зборуваше: смирението се состои во тоа кога во сè се надеваш не на себеси, туку на Бога, и се сметаш себе за грешен и ништожен човек. Отец Андреј тоа го зборуваше од искуство, затоа што тој навистина беше смирен.

Многу често ние не разбираме што е тоа вистинско смирение, што значи да се сметаш себеси за полош од другите. Па така, наместо да се смируваме, ние се занимаваме со смиренословие. Смиренословието е многу распространета вообразена добродетел, кога човек со зборови се понижува себеси, но во душата не се смета за таков. Овој порок е толку распространет, што е многу тешко да не се заразиме од него. Има една приказна за таков “смиреномудар” монах. Тој толку убедливо се разоблучувал себеси за секакви гревови, што оние што го слушале, му поверувале, а кога тие поверувале, монахот се огорчил. Разбирате ли? Замислете се себеси на негово место, затоа што сите ние доаѓаме до слични ситуации. Велиме: “Да, ја сум грешен човек.” – се чини многу скромно, или: “Полуписмен сум, малку читам.” Ако оној на кој му се обраќаме поверува дека сме такви, ние веднаш ќе се огорчиме, нема тоа да ни се допадне. Всушност, ние себеси се нарекуваме грешници, необразовани и зборуваме за останатите своите недостатоци со цел да се воздигнеме пред оние луѓе, кои ја почитуваат добродетелта на смирението. Така ние се фалиме, така да речам, со примитивна селска итроштина, како: – Јас сум лош, а човекот со кој разговарам треба да рече: – А не, ти си добар. – Не, јас сум лош. – Не, не, ти си добар. – Не, јас сум грешник. – Ама, не, што зборуваш? Тоа нам ни годи и многу е тешко да се откажеме од тоа.

Мојот духовен отец Андреј никогаш за себе не зборуваше така. Не постои ситуација во која тој зборуваше лошо за себе, на пример: Јас сум грешник, или слично на тоа. Меѓутоа, секогаш кога го оскрбуваа, или понижуваа, или му се обраќаа како кон прост, ништожен човек, тој на тоа никако не реагираше. Еднаш ужасно, страшно го натажиле. Веќе имал игуменски чин (манастирот не го возглавувал, туку само имал игуменски чин). Се случило така што морал да оди на треба – да причести еден болен. Било утро и, според манастирскиот типик, во манастирот се служела полуноќница. Било пост. Се пеел тропарот: Се жених градјет в полуношчи… и сите браќа влегувале и застанувале среде храмот. Бидејќи отец Андреј се подготвувал за треба, тој не го зел со себе монашкото одело т.е. расото, а според мене, и паната. А луѓето што требало да дојдат по него, малку се задржале, и отец Андреј решил заедно со братјата да оди среде храмот: тој беше многу братољубив човек, го сакаше манастирскиот живот. Тој влегол, но без мантија. Тогаш намесникот му рекол: “Ти си како Јуда.” Замислете си: да се каже нешто такво на човек кој во тоа време веќе имал повеќе од педесет години, кој имал многу духовни чеда, кој од детството бил воспитан во верата, кој од триесет години се подвизувал во Глинската пустина, каде духовниот живот цветал. Никој во ништо не можел да го укори, дури ниту во нешто надворешно. И на него, човек со толку совршено беспрекорен живот, пред сите браќата, да му рече: “Ти си како Јуда!” Самиот отец Андреј после ми раскажуваше за овој настан. Јас тогаш се возмутив: “Како можеше намесникот да каже такво нешто?” А отец Андреј одговори: “Беше слаб”; и не можеше да се забележи дека тој беше лут на тој човек.

Има уште многу примери кога отец Андреј беше понижуван и оскрбуван. А тој, ако и некогаш се навредеше, за брзо време лутината му минуваше. Зборуваше дека и светител може да биде навреден, но да се држи злото – не е добро. За смирението на отец Андреј може да се раскажат многу интересни работи. Сепак, јас само ќе повторам дека од него никогаш не би можеле да слушнете: “јас сум грешник“, „јас сум лош“, „јас сум неук”. Особено ништо добро не рекол за себе, никогаш не раскажувал за својот духовен живот, за своите духовни преживувања, но ако се појавеа случаи за да се смирува, се смируваше. Таквото смирение во отец Андреј, се разбира, беше не човечко, туку од Бога, тоа беше дар Божји. За мене, тој секогаш ќе остане пример на вистинско, искрено смирение.
Прашање: Јас себе навистина се сметам за грешна и безвредна твар. Како да знам дали тоа чувство е искрено?

Одговор: Јас не мислам дека ти така мислиш. Инаку, тоа веднаш би било воочливо од твоето однесување. Оној што себеси се смета за грешен и ништожен, тој, секако, нема никого да осудува, да злослови, да прекорува. Со други зборови, едно е кога себеси се сметаш за таков во својот ум, а сосема друго е – делатно, кога искрено го чувствуваш тоа во срцето. Кога свети Доротеј му рекол на својот старец, преподобен Варсануфиј Велики, дека се смета себеси за најништожен од сета твар, старецот му одговорил: “Тоа е, чедо мое, гордост – така да се мисли.” Но, ава Доротеј, за разлика од мене и тебе, бил мудар човек и веднаш разбрал за што станува збор. Тој признал: “Да, отец, тоа е гордоста кај мене, но јас знам дека така треба да мислам за себе.” Тогаш свети Варсануфиј Велики му рекол: “Сега ќе зачекориш по патот на смирението”.  Имено, ава Доротеј признал дека во суштина себеси не се сметал за најлош од сета твар, туку тој имал само теоретска претстава за тоа дека е неопходно тој така да размислува, но на дело такво искрено мислење за себе немал. А тоа е многу важно.
Еден подвижник изјавил дека себеси се смета за магаре. Подражавајќи некој авва Зосим, тој велел: „Јас сум магаре“. А старецот му рекол: „Немаш право така да се нарекуваш себеси, бидејќи кога авва Зосим се нарекувал себеси магаре, тој сметал дека како магаре секогаш треба да претрпува, а ти воопшто не претрпуваш“. Треба да научиме да гледаме на себе трезвено, подобро да признаеш дека немаш смирение. И тоа ќе биде посериозно, длабоко смирение, отколку таква игра: „јас сум ништожна твар“. Јас можам себеси да се нарекувам со разни навредливи зборови и може некогаш да се навредам, кога никој не слуша, но повеќе јас тоа си го дозволувам себеси за утеха. „Ах, глупаку, што направи?“

Се разбира дека себеси можам да се почестам со некои навредливи имиња, но тоа е повеќе за да си дадам оддишка. “Е глупав еден, види што направи!” (да речеме кога ќе правам нешто погрешно). И што со тоа? Тоа не значи дека самиот се сметам за глупав човек, туку  јас и понатаму мислам дека сум попаметен од многумина. Иако на тој начин се укоруваме самите себе, ние сепак тоа го правиме на шега и со љубов. Зарем тоа не е така? Навистина многу е тешко човек да научи да не глуми.

Прашање: Светите Отци велат дека смирение е кога себеси се сметаш за полош од сите. Како тоа може да се постигне? И што е тоа лажно смирение?
Одговор: Лажно смирение е кога тоа се покажува. Најпрво, тоа има вештачки смирен изглед. Второ, тоа е смиренословие: човек зборува за себе дека е голем грешник и дека е најлош од сите, но кога навистина ќе го осркбат, тој веднаш се возмутува и многу ревносно ги брани своите права. И како трето, лажното смирение се пројавува во тоа што човек мислено повторува некакви научени смирени фрази, да речеме, поуки од светите отци за смирението, и смета дека тој тоа го мисли искрено, но смислата на тие фрази не допира до неговото срце.

Од срцето не излегуваат само “зли помисли”, туку и сите човечки помисли. Човекот мисли со срцето, ако може така да се рече, т.е. ако со срцето не е убеден во нешто, тоа значи дека воопшто и не е убеден – без разлика дали тоа е нешто добро или зло. Да речеме дека кај свети Григориј Синаит си прочитал дека човек треба себеси да се смета за полош од сите. Ти одиш и повторуваш: “Полош сум од сите“, но ако твоето срце не се согласува со тие зборови, тоа значи дека ти тоа во суштина и не го мислиш. Твоето смирение е вообразено, ти просто немаш вистинска слика за себе. Ако си смирен по срце, тогаш навистина си смирен. Ти може да немаш никаква дефиниција за смирението, никаква конкретна претстава за него, но тоа да е тука. И обратно, можеш колку сакаш да зборуваш за себе, како праведниот Авраам, дека си прав и пепел, или како пророкот Давид, дека си црв, а не човек, но во мислите да стои: “Ете, јас сум црв, а не човек, затоа сум подобар од сите тие луѓе. Бидејќи тие не се сметаат себеси за црви, додека јас го мислам тоа. Затоа, тие се црви, а јас – човек“. Не треба така неразумно да се принудуваме себеси.
Треба да паметиме дека сè ни се дава од Бога. Секоја вистинска и вкоренета добродетел е дело на благодатта. Треба да се прави разлика меѓу себепринудувањето на добродетели и вистинска добродетел, која сме ја стекнале по дејство на благодатта. Затоа повеќе и подобро во стекнувањето на добродетелта помага Исусовата молитва. Сè што доаѓа од непрестајната покајна Исусова молитва е –  реално, нека е и мало, но реално е. А со присилното себепринудување кон добродетели треба да се биде многу

внимателен, за да не се заплеткаме и наместо себепринудување, да прејдеме во глума. Нема ниту да забележиме кога тоа ќе се случи, затоа што тоа нема да се изобрази дури ни пред луѓе, туку внатрешно, само пред себе.
Според тоа, најважно е да најдеш своја мера на смирение, која искрено можеш со срцето да ја усвоиш, па од таму да тргнеш понатаму принудувајќи се себеси на подобро.

Извор: Как мы играем в смирение

На српски: КАКО ГЛУМИМО КРОТОСТ И СМИРЕЊЕ

Преземено од: Маран Ата

2-ри мај, лето Господово 2015