4. За борбата со осумте главни страсти
ж) Борба со гордоста
1. Гордоста е отфрлање на Бога, презирање на луѓето, мајка на осудувањето, рожба на пофалбите, одгонување на Божјата помош, виновник за паѓањето, извор на гневот, строг испитувач на туѓите дела, нечовечен судија, Божја противничка и корен на хулата.
2. Почетокот на гордоста е вкоренување на суетата; средината – понижување на ближниот, бесрамно нагласување на својот труд, самопофалба во срцето, омраза на изобличувањето; крајот – отфрлање на Божјата помош, горделива надеж на своите напори и ѓаволско однесување.
3. Сум видел луѓе што со устата своја Му благодарат на Бога, а во мислите свои – се фалат само себеси. Јасен доказ за ова претставува евангелскиот фарисеј, кој вели: „Боже, Ти благодарам“  (Лука 18,11).
4. Таму каде што е направен грев, пред тоа, таму царувала гордоста, зашто гордоста е гласница на паѓањето во грев.
5. Горделивиот монах силно противречи, а смирениот не само што не противречи, туку не смее ни очите да ги подигне.
6. Кипарисот не се преклонува и не се пружа на земја; така и горделивиот монах не може да има смирена послушност.
7. Ако „Бог се противи на горделивите“ (Јак. 4,6), тогаш кој ќе може горделивиот да го помилува? – И ако „секој горделив по срце е одвратен пред Господа“ (Изрек. 16,5), тогаш кој ќе може да го очисти?
8. Оној што го отфрла изобличувањето, - ја открива страста на горделивоста; а кој го прима – тој се одврзал од веригите на гордоста.
9. Некој мудар старец го советувал својот горделив брат, но тој, заслепен душевно, му рекол: „Прости ми, оче, но јас воопшто не сум горд“. Тогаш мудриот старец рекол: „Па со што друго, синко мој, можеш јасно да докажеш дека си горд, ако не со твојата увереност дека не си горд?“
10. За горделивите луѓе многу е покорисно да бидат под послушание, да водат живот груб и да бидат презирани, како и да читаат раскази за погубните последици на гордоста и за натприродните лекарства што ја лекуваат оваа страст.
11. Срамно е да се издигнуваме со туѓи украси и крајна безумност е – да се гордееме со Божјите дарби. Гордеј се само со оние добродетели, што си ги имал пред твоето раѓање, а оние што ги имаш по твоето раѓање, нив Бог ти ги дарувал; Он  ти го подарил дури и самото твое раѓање. – Ако си извршувал некои добродетели без помошта на умот; само тие можат да бидат твои, зашто и самиот ум ти е подарен од Бога. – И ако без твоето тело си покажал некои подвизи, тогаш само тие би можеле да бидат плод на твоите напори, зашто и телото не е твое, - тоа е Божјо создание.
12. Не надевај се на твоите добродетели сè додека не ја слушнеш последната пресуда на Судијата за тебе, зашто од Светото Евангелие гледаме, дека и на оној што бил на свадбената трпеза – му биле врзани рацете и нозете и дека бил фрлен во крајната темнина.
13. Да не престанеме да се самоиспитуваме и да го споредуваме нашиот живот со животот на светите оци и Божјите светила, кои живеале пред нас. Тогаш ќе видиме дека ние уште еден чекор не сме направиле за да одиме по нив, - да чекориме по животот на овие големи луѓе; ние уште заветот наш не сме го извршиле како што треба, туку уште живееме како што живеат мирските луѓе.
14. Монахот е бездна на смирение, во која пропаднал и во која го потопил секој лош дух.
15. Од гордоста произлегува заборавањето на нашите согрешенија; а спомнувањето за нив е закрилник на смирението.
16. Гордоста е сиромаштија на душата, која се замислува дека е богата и, наоѓајќи се во темнина, смета дека е богата.
17. Гордиот е сличен на јаболко, кое одвнатре е изгниено, а однадвор има сјајна убавина.
18. Гордиот нема потреба од бес што ќе го искушува; тој самиот станал за себеси и демон и искушувач.
19. Во горделивите срца хулни зборови се умножуваат, а во душите на смирените има небесни виденија.
20. Не знам како станува тоа, што многумина од горделивите, не познавајќи се себеси, мислат дека ја достигнале бесмртноста, и дури кога ќе излезат од овој свет – ја согледуваат својата сиромаштија.
21. Оној што е заробен од гордоста, тој има потреба од извонредно голема Божја помош, за да се избави; зашто сите човечки средства за спасение се неуспешни.
22.  Хулните помисли се раѓаат од гордоста, а гордоста не им дозволува на горделивите да му ги откријат на својот духовен отец. Затоа често се случува оваа и ваква душевна состојба многумина од нив да ги фрли во очајание, уништувајќи ја сета нивна надеж, како што црвот го уништува дрвото што го разјадува.
23. Нема толку тешки помисли, кои гордиот не може да ги исповеда, како што се тоа хулните помисли. Затоа тој често живее во многу такви помисли сè до самата своја смрт. Меѓутоа ништо не ги засилува бесовите и лошите помисли толку многу, како тоа што не ги исповедаме, туку ги скриваме во нашето срце; тоа ги храни и зајакнува.
24. Никој не треба да мисли, дека е виновен за хулните помисли, зашто Господ го знае нашето срце; Он знае дека таквите зборови и мисли не се наши, туку дека се од нашите духовни непријатели.
25. Да се научиме да го презираме духот на хулата и никако да не внимаваме на таквите помисли, што ги навева во нас, туку да му велиме: „Бегај од мене, сатано; на Господа, мојот Бог ќе Му се поклонувам и само Нему ќе Му служам“. Па тогаш, како што вели пророкот: „И злобата негова му падна на главата негова, а врз неа и неправдата негова слезе“ (Псал. 7,16).
26. Оној што го презира овој непријател, тој се ослободува од неговото измачување, а ако некој има намера на друг начин да се бори со него; тој совладан ќе биде од него. Оној што сака демоните со зборови да ги победи, тој е сличен на оној, кој настојува да им заповеда на ветровите.
27. Кога ќе почне во нас да цути светото смирение, тогаш почнуваме да ги презираме секоја пофалба и слава од луѓето. А кога тоа ќе узрее, тогаш не само што нема за ништо да ги сметаме нашите добри дела, туку ќе ги сметаме за одвратност, мислејќи дека секојдневно го зголемуваме товарот на нашите гревови што не ни се познати и со добродетелите што ги загубуваме.
28. Доброто покајание и плачот очистен од секоја нечистотија, изградувајќи го храмот на смирението во нашето срце, ја уриваат старата гревовна куќарка изградена на песокот на гордоста.
29. Белезите за тоа дека исчезнала гордоста и дека се настанило смирението се: радосното прифаќање на навредите и унижувањата, смирувањето на лутината и недовербата во своите добродетели.
30. Крајот на сите страсти се: - суетата и гордоста, а тие се последица од крајното невнимание спрема себеси. А нивниот уништувач – смирението го пази својот сожител неповреден од секој смртоносен отров на оваа страст.
31. Смирениот монах не е љубопитен за несфатливите прашања; а гордиот сака да ги истражува и длабочините на Божјата промисла.
32. Кај еден од разумните браќа пристигнале демони и почнале да го фалат, но тој, кој бил смирен, им рекол: Ако престанете да ме фалите во мојата душа, според тоа што ќе се оддалечите од мене јас би можел да заклучам дека сум голем; ако, пак, не престанете да ме фалите, од вашите пофалби ја гледам мојата нечистотија, зашто „секој горделив по срце е одвратен пред Господа“ (Изрек. 16,5). Затоа или оддалечете се од мене, за да можам да се сметам за голем човек; или фалете ме – и јас преку тоа ќе добијам големо смирение“. Со овој меч со две острици тие биле поразени и веднаш исчезнале.
33. Една работа е да се гордееме, друга е – да не се гордееме, а трета е – да бидеме смирени. Еден, цел ден другите ги осудува, друг – никого не осудува, но и себеси не се осудува, а трет, иако невиновен – секогаш себеси се осудува.
34. Кога само еден трча, тој мисли дека трча брзо, но кога трча со повеќемина – тогаш ја познава својата спорост. Споредувај се со најдобрите и ќе го избегнеш сомневањето.
35. Нечистите демони тајно му вложиле на еден внимателен подвижник пофалба во срцето. Но тој, поучуван од Божјото вдахновение, знаел да го победи лукавството на лошите духови со ваква богоугодна итрина: ги напишал на ѕидот на својата ќелија имињата на највозвишените добродетели – совршена љубов, ангелското смирение, честата молитва, духовната чистота и други слични добродетели. Кога потоа почнувале помислите да го фалат, тој им говорел: „Ајде да појдеме на изобличување“. И приближувајќи се до ѕидот, ги читал имињата на напишаните добродетели, и тогаш велел: „И тогаш кога ќе ги придобиеш сите овие добродетели знај дека си уште далеку од Бога“.
36. Сакаш ли да добиеш силна љубов спрема молитвата, научи го, пред сè, твоето срце да не ги бара туѓите согрешенија, но и пред ова – треба да биде омразата кон суетата.
37. Ако сакаме да се исправиме, да не престануваме да се самоиспитуваме и да се самонакажуваме; ако постојано го имаме во себеси чувството дека нашиот ближен е подобар од нас, тогаш Божјата милост нема да биде далеку од нас.
38. Многумина се нарекуваат грешници, а можеби и така мислат за себеси, но срцето се испитува кога другите нè унижуваат.
39. Оној што вели дека ја сеќава пријатната миризба на смирението, а тогаш кога го фалат, срцето негово бива макар и малку насладувано, таквиот да не се мами, зашто е измамен.
40. „Не нам, Господи, не нам, туку на Твоето име дај му слава“ ѝ рекол некој на својата душа (Псал. 13,9), зашто тој знаел каква е човечката природа – знаел дека пофалбите не можат да се примат без штети. Затоа додава: „За Тебе е похвалата моја во великото собрание“ (Псал. 21,25). – во идниот живот,  пред тоа не можам да ја примам без опасност.
41. Природното својство на лимоновото дрво е вакво: кога е бесплодно, гранките негови се издигнуваат нагоре, а кога се наведнати – набргу биваат плодни. – Оној што има духвно знаење, тој знае што значи ова.
42. Ако гордоста некои од ангелите ги претворила во демон, нема сомневање, дека смирението може и од демоните да направи ангели. Затоа, да не очајуваат паднатите и нека се надеваат на Бога.
43. Ништо толку не ја смирува душата како сиромаштијата и прехранувањето – од милостињата што ни ја даваат другите.
44. Ако во разговорот некој сака да го заштитува своето мислење, па макар тоа било и правилно, тој треба да знае дека боледува од гордоста; ако постапува во разговорите вака со оние што се рамни на него, можеби изобличувањето на постарите ќе го излекува; а ако постапува исто и со поголемите и со помудрите од себеси, тогаш луѓето воопшто не можат да го излекуваат.
45. Еднаш прашав еден од поискусните старци: „На кој начин послушноста има смирение?“. – Тој ми одговори: „Благоразумниот послушник, ако и мртовци воскреснува, ако примил и дарба на солзи, ако стигнал и дотаму да биде избавен и од духовна борба, - секогаш мисли дека сето тоа го прави молитвата на неговиот духовен отец и останува далеку од помислата на суетното издигнување. Па и може ли да се превознесува за она, за кое и самиот сознава, дека го направил со помошта на друг, а не само со свои лични напори.
46. Кога живееш во општожитие, внимавај воопшто да не се покажуваш поправеден од другите браќа; во спротивно, ќе направиш две зла; твоите браќа ќе ги повредиш со твојата лажна и прикриена ревност, а на себеси ќе си дадеш повод за гордост.
47. Биди ревносен, но во својата душа, без да пројавуваш во своето надворешно однесување, ни со својот надворешен изглед, ни со некој збор, ниту со некој двосмислен знак; во сè биди сличен со браќата, за да го избегнеш високото мислење за себеси.
48. Понекогаш од лажната смиреност се раѓа гордост, а од вистинската смиреност секогаш се раѓа утеха.
49. Оној што со своите солзи се гордее внатрешно и во својот ум ги осудува оние што не плачат, тој е сличен на човек, кој испросил од царот оружје за да војува со непријателот, а самиот се убил со него.
50. Оној што забележал дека лесно бива победуван од гордоста и раздразнетоста, од лукавството и лицемерието, и сака да го потегне против овие свои непријатели мечот со две острици – мечот на незлобивоста и кротоста, тој нека побрза да стапи во заеднички манастирски живот, во манастирско братство со најстрого живеење, ако сака потполно да се избави од своите порочни навики, така што таму, потресуван од здодевностите, унижувањата и раздразнувањата на браќата, претрпувајќи умствени удари, а понекогаш и телесни, ќе може да ја очисти облеката на својата душа од нечистотиите што се во неа.
51. Сум видел дека гордоста бива причина за смирението. Зашто гревот на надуеноста е паѓање во грев, а паѓањето во гревови за оние што сакаат да се спасат често бива повод за смирение.
52. Гордата душа е робинка на стравот; - надевајќи се само на себеси, таа се плаши и од најслабиот звук во светот и од неговите најслаби сенки.
53. Блудните можат да ги поправат луѓето, лукавите – ангелите, а гордите може да ги поправи Самиот Бог.
54. Видливата гордост ја лекуваат тешките и мачни околности, а невидливата – само вечниот и невидлив Бог.
55. Бодро и будно набљудувај ја твојата гордост, зашто меѓу сите измами нема ништо попогубно од оваа страст.
56. Гордост е кога некој се гордее и со мали и незнатни работи, тогаш спасоносен признак на сирението има вид на смирени мисли и на големи преземања и поправања.

57. Еднаш ја уловив оваа безумна измамница во моето срце, внесена во него на рамениците на нејзината мајка – суетата. Јас тогаш ги врзав обете со веригите на послушанието и ги шибав со камшикот на смирението и ги присилив да ми кажат како навлегле во мојата душа. – Најпосле, по многу тепање, почнаа да говорат и ми рекоа: Ние немаме ни почеток ни раѓање; ние сме им началници и родителки на сите страсти. Не малку нè напаѓа еден од нашите непријатели. Тоа е скрушеноста, која се раѓа од послушноста. Ние не можеме на никого да му се покоруваме; ние сме биле началници и на небото и таму не можевме да го поднесуваме покорувањето, па затоа отстапивме оттаму. Накусо речено, ние сме роителки на сè што му е спротивно на смирението; сè она што му помага нему, нам ни е спротивно. Впрочем, ако ние на небото имавме таква сила, тогаш каде ќе избегаш од пред нашето лице? Ние често ги напаѓаме оние што трпат кога ги исмеваат, кои сакаат да се поправат преку послушност и кротост, преку незлопаметење и служењето на ближните. Наши рожби се паѓањата на духовните мажи: гневот, клеветата, здодевноста, раздразителноста, извикувањата, хулата, лицемерноста, омразата, зависта,противречењето, своеволноста и непослушноста. Има само нешто, на што немаме сила да му се спротивставиме, па бидејќи толку страшно нè тепаш ќе ти го кажеме и тоа: ако искрено се прекоруваш пред Господа, ти можеш да нè презреш и како пајажина да нè раскинеш. Ти гледаш, - проговори гордоста и рече, дека коњот на кој јавам – е  гордоста; а преподобното смирение и самопрекорувањето му се потсмеваат и на коњот и на неговиот јавач и со сладост ќе ја запеат онаа победна песна: „Да Го воспеам Господа, зашто славно се прослави: коњите и коњаниците ги фрли в море“ (2. Мој. 15,1), односно во бездната на смирението.

Извор: ДОБРОТОЉУБИЕ – Том II

Подготви.Т.С.

Подготви:Т.С.