Драматургот да биде столб во театарот

Театарот е медиум кој со претставување на праизведби не само што овозможува развој на домашниот театар туку е еден од столбовите на кои почива јазичната култура на еден народ

Речиси ниеден негов текст не поминал незабележително во македонските театри и не само тоа - претставите работени според делата на Сашко Насев редовно ги полнеле гледалиштата. Доволно е да се потсетите на „Грев или шприцер“ или „Чија си“, „Магдо, љубов моја“, „Доле влада“ и ќе ви стане јасно претходно кажаното. По шест години, во Македонскиот народен театар негов текст доживеа праизведба - „Така било пишано“ на режисерот Синиша Евтимов. Со него поразговаравме во очи големиот христијански празник, за кого вели дека иако Божик директно не се јавува во неговите драми, е дел од спомените.

- Сите оние театралности поврзани со божикните празници, коледарството, кршењето на лепчето со паричка, доаѓањето на весели деца што пеат песни на врата, сето тоа сигурно е моќна слика во мојата драмска меморија. Од таа страна веројатно провејува некој дух на таа божикна емпатија што детето кое некогаш било јас ја користи како драмска слика и етика во драмите што ги создаваме денес.

l За наслов за Вашата последна драма избравте фразеолошки израз што често го користиме. Зошто баш „Така било пишано“?

- Зашто тоа е добар наслов. Драмата претставува единство на дејство, простор и време, а принципот на создавањето на драмата е теза, антитеза и синтеза. Подобар состав од три збора од така било пишано не можев да смислам. И на крајот на краиштата, сите ликови во претставата се наоѓаат на некој меѓукат, па сепак, да му допуштиме малку и на времето да ни каже што ќе се случи. Не сум човек што мисли дека треба да правиме спектакуларности од наслови. Постои едно старо правило - насловот е добар ако во три збора ја каже самата приказна.

Мајсторски одиграни улоги

Ако се знае дека речиси секоја Ваша претстава е хит, каков живот ќе има Вашата последна претстава?

- Застапник сум на тезата дека театарот е многу моќна духовна и авторска забава пред с`, но не во вулгарна смисла. Театарот е чин во кој публиката доаѓа да погледне нешто што е сместено во ограничен простор, бара билет, па има одредени правила на однесување. Во естетска смисла на зборот, презадоволен сум од мајсторските улоги на актерите, а и од скопскиот урбан рокенрол во претставата. Мислам дека ќе се игра. Моите драми во принцип играат многу. Тип на ваква драма изведена со ваква екипа во вистинска смисла на зборот ги поместува објективно, а понекогаш и неприродно наметнатите естетски очекувања што треба да ги имаме. Оваа драма е добра онолку колку што во овој момент се добри нашите симит-погачи. Во секој случај, ќе биде подобра од состојбата со затворените базени, зашто македонскиот театар е еден од брендовите со кои излегуваме надвор од земјава. Пред с`, би сакал да биде репертоарна, не очекувам да направи некаков отскок. Претставата за мене е како добар ресторан каде што храната се јаде со добар сребрен прибор и не се меша со лути пиперки по секоја цена. Првите пет-шест претстави се распродадени. Не се сомневам дека „Така било пишано“ ќе има вистински сценски живот.

Во претставата играат Велинов, Симонов, Шијак, Митковски, Спасов-Дац. Ги имавте ли на ум можеби актерите што би сакале да ги толкуваат петте ликови од драмата?

- Напротив, првата задача што им ја кажувам на моите студенти е никогаш да немаат во глава кој актер би ги глумел нивните драми. Тие мора да имаат карактери со свои лични карти и да внимаваат што ќе се случи со нив и тогаш кога не се присутни на сцена. Во случајов имаме различни карактери, кои имаат свој заеднички именител. Лично, зашто станува збор за праизведба, се радувам што играат овие актери, но најважно е прво ликовите да се полнокрвни и да им овозможуваат на актерите да ги изнесат на сцена. Не постои друго изразно средство моќно како актерот. Добро е да имате здрав карактер, живот и кога го има и го нема на сцената, актер кој ќе знае да изведе карактер и ќе ве убеди дека во животот не треба да се однесувате како тој на сцената, секој автор сака да ги види оживеани тие светови.

Во театарот почива јазичната култура

Во последните неколку години с` почесто ни се случува јазикот во претставите да не е чист или буквално јазикот ни се качи од улица на сцена. Тоа не беше исклучок и во „Така било пишано“. Го заборавивме ли убавиот литературен збор?

- Секој лик во претставата треба да го зборува соодветниот јазик за неговиот карактер. Кога ги создавам драмите можеби на ниво на синтакса употребувам некои соодветни форми за моето поимање на ликовите, но сленгот се создава на сцената и не е реално напишан. Домашна драма и нејзина праизведба во секој театар е чин пар екселанс. Ако таа домашна драма се изведува на домашниот јазик, тоа е веќе зачувување на јазикот. Ако е жанрот трилер, не можеме да користиме поетски говор, ама кога требало, на пример, кога сме работеле дело од Прличев, тоа сме го правеле. А кога имаме такви маргинализирани ликови како во „Чија си“ или „Грев или шприцер“ се бара и таков говор. Тоа ни малку не се разликува од чикашкиот говор во драмите на Дејви Мемет, на пример. Се трудиме јазикот не само да го зачуваме, туку и да го надградиме - да ги замениме строгите правила на употреба на предлози и глаголи со што повеќе глаголи и дејство. Но, пред с`, тие да имаат функција во основната идеја на драмата. Мојата драма „Магдо, љубов моја“ има совршен македонски литературен јазик, но „Чија си“ го има јазикот на периферијата. „Така било пишано“ има урбан јазик кој соодветствува на времето и епохата. За среќа, нашиот јазик напредно се развива и е природно споен со сите јазици што се во нашето природно опкружување. Има и интровертна природа, што ни овозможува како автори попрецизно да ги дефинираме нашите ликови. Не можете Д-р Хаус да го натерате да зборува на шекспиријански јазик. Јазикот во „Диво месо“ на Горан Стефановски е извонреден дебармаалски јазик што се користел во 40-тите години во Скопје. Ако го земете преводот на Бранко Варошлија на „Среќна Нова ‘49“ ќе се соочите со совршен јазик што се употребувал за тој историски период. Од трета страна, пак, имате совршен јазик кај „Црнила“ на Чашуле. Театарот е медиум кој со претставување на праизведби не само што овозможува развој на домашниот театар туку е еден од столбовите на кои почива јазичната култура на еден народ.

По пет-шест години, колку што Ве немаше на македонската театарска сцена, како Ви се чини нашата сцена?

- Театарот ни се наоѓа на крстопат и се случува природна промена на генерациите - актери, режисери, друг тип организација. Поинакви амбиции. Бидејќи сум застапник на тезата дека Македонија има добар театар, тоа го тврдам сега и ќе го тврдам понатаму. Има специфично актерско милје, големи автори кои се релевантни. Дејан Дуковски е еден од најдобрите наши брендови, Билјана Гарванлиева снима одлични филмови, а за Стефановски да не зборувам. Треба да имаме повеќе праизведби во секој случај. Среќен сум што две наши студентки, Ана Ристеска и Катерина Момева, веќе имаа свои професионални дебија. Мислам дека нештата веќе се етаблираат. Но, нешто мора да се смени - на македонските национални театри им требаат професионални драматурзи и тоа многу повеќе од некои други профили, зашто тие ќе ги читаат современите драми по светот, а второ ќе учествуваат во создавањето на репертоарите и ќе се борат од домашните праизведби. Ние веруваме во домашна стоматологија, здравство, индустрија на ајвар, вино, тогаш не знам зошто да немаме драматурзи во нашите театри. Ако некој сака да зборува за репертоарот на театрите, пред с`, треба да консултира драматург. Веќе имаме 17-18 драматурзи, а се отворија и постдипломски студии. Гарантирам дека три до четири изведби на „Така било пишано“ ќе ја одработат годишната плата на драматургот во еден театар. Драматургот е столб во развиениот театарски свет. Кога ги правев моите први драми во Драмски театар, таму драматург беше Богомил Ѓузел. Унковски, Милчин, Стефановски биле драматурзи, а и моја исконска желба беше да бидам драматург во некој театар. Мора да се избориме за таа позиција.

Сребра Ѓорѓијевска - Дневник