ХА, ХА, ХА
Научниците не можат да се сложат дали смеата е во целост човечка привилегија или, пак, истата особина ја имаат и некои други животински видови, како на пример шимпанзата и делфините. Но дури и да е само наша, никој не може со сигурност да каже како настанала. А смеењето е една од најбитните човечки активности, бидејќи во него се крие семето на секоја побуна
М инатата седмица имав чест да бидам дел од едно поголемо филмаџиско друштво, собрано на кафеанска маса околу легендарниот Тери Џонс (еден од творците на „Летачкиот циркус на Монти Пајтон“ и режисер на култните филмови „Брајановото житие“ и „Смисла на животот“). Атмосферата беше по малку деликатна: иако господинот Џонс веќе со децении ниту е член на пајтоновската дружина ниту, пак, се занимава со комедија (туку напротив, режира многу сериозни историски ТВ-документарци), сепак сите ние се ѕверевме во него небаре наредната секунда човекот да ќе се качи на маса и среде сите тие чаши и чинии ќе зачекори со славниот чекор на Министерството за смешно одење.
Напнатата атмосфера на невозвратени очекувања траеше и траеше, и ќе потраеше до крајот на вечерта доколку од крајот на масата срамежливо не одекнеше гласот на еден босански режисер, кој сосема неповикано ја прекина учтивата тишина со прашањето: „Еј, рајо: знаете ли дека Чак Норис е единствениот човек на светот што има Куран со посвета од авторот?“.
И тука тишината се распрсна на ситни ѕвечкави парченца, а среде бранот смеа што уследи јас низ кикот се запрашав - кој анонимен гениј ли ги смислува овие ремек-дела од вицови. Навистина, кој ли е тој незнаен јунак, седнат во некое сараевско поткровје, ќебапчилница или маалска биртија, што има време, талент и енергија наполно волонтерски и без никаков надомест, ниту за пари ниту за слава, од чисто човекољубие или пак мизантропија, со ништо предизвикан и од никого прозван, да измисли ваков бисер: муслимански виц за тврдиот тексашки републиканец Норис Чак?
Но мојата интелектуална љубопитност набргу беше прекината од извикот на босанскиот колега: „Удри јаче, Норис Чаче!“, по што под масата падна целото кафеанско друштво, со исклучок на господинот Џонс, кому никој не собра сила ниту, пак, храброст да му ја преведе оваа трудбеничко-пролетерска парола.
Ете, инспириран од таа весела вечер, јас во денешнава колумна ќе фрлам на хартија збор-два за смеата.
Научниците не можат да се сложат дали смеата е во целост човечка привилегија или, пак, истата особина ја имаат и некои други животински видови, како на пример шимпанзата и делфините. Но дури и да е само наша, никој не може со сигурност да каже како настанала. Ете колку е лимитирано нашето знаење: знаеме од кое едноклеточно животинче сме постанале, знаеме како сме излегле од вода на копно, знаеме кога сме се качиле и сме се симнале од гранка, знаеме зошто сме се исправиле, како сме останале без крзно, која мака нé натерала да го откриеме оганот и да го измислиме тркалото, кој глад нé натерал да почнеме да ловиме, кој ли луд нагон нé натерал да почнеме да се убиваме – сé живо знаеме, ама не знаеме како и кога сме почнале да се смееме! А смеењето е една од најбитните човечки активности, бидејќи во него се крие семето на секоја побуна.
Сите оние што на времето уживаа гледајќи го Шон Конери во „Името на розата“ веројатно се сеќаваат на предметот околу кој беше конструиран заплетот на приказната на Умберто Еко: потрага по загубеното античко дело „За комедијата“, коешто Светата инквизиција се трудеше да го избрише од човечкото сеќавање – бидејќи, според католичките теолози, гласната смеа прави луѓето да се опуштат, да се осилат и да престанат да се плашат од Бога. И тоа е една од ретките работи, за кои јас и теолозите се согласуваме: дејството на смеата е лековито за духот и стимулирачко за мозокот - на болниот таа му дава храброст, на сиромавиот му дава волја за живот, а и кај најпонизниот слуга го урива стравот од господарот. Палатите на моќниците се затресуваат од звукот на смеата, па оттаму не случајно забраната на хуморот е меѓу првите забрани што тираните ги спроведуваат и на кои ја базираат својата тиранија. Но попуст е нивниот труд – како да го запреш поданикот на кој стомакот му се бранува, рацете му се грчат, а усните му се искривуваат од прикриен кикот?
Случајно или не, Луј Шеснаесетти кон гилотината зачекорил следен од смеата на бунтовничката толпа, последната фотографија на Мусолини го прикажува Ил Дуче обесен среде чета насмеани партизани, а цела дузина азиски и африкански народи својата независност ја дочекаа испраќајќи ги со потсмев своите дотогашни колонизатори.
Историчарите велат дека хуморот бил последниот бастион на слободата во времето на Третиот рајх. Неодамна излезе од печат цела книга на „илегални“ вицови, коишто со шепот се прераскажувале во тоа време, а поради кои можело глава да се загуби. Успеав да запомнам еден од посмелите: „Прашање: Доколку со авион летаат Хитлер, Гебелс и Геринг, а пропелерите откажат и авионот падне – кој ќе се спаси? Одговор: Германија!“.
Илјадници слични примери имало и во земјите зад Железната завеса во времето на Студената војна. Мене најдраг ми е оној од времето на Прашката пролет: „Прашање: Точно ли е дека народот на Чехословачка ја повика братската Црвена армија да дојде и да му помогне? Одговор: Точно е, само што барањето беше упатено во 1938 година, а позитивно се реши дури во летото 1968-та“.
Саркастичната смеа вирее и во демократските општества. Еден од најпопуларните вицови на сметка на Џорџ Дабл-Ју Буш беше оној за тројцата Бразилци: „Буш го запрашал Чејни колку војници дента загинале во Ирак, а Чејни му одговорил: Тројца Бразилци (Три Бразилианс) – по што Буш паднал во несвест! Кога го освестиле, во паника запрашал колку милиони има во еден бразилион“.
Осилото на вицот не стивнува ниту со промената на власта. Летово во Хрватска слушнав вешто срочен виц за новиот американски претседател: „На стариот загрепски Циго му дошло време за умирање, па решил да им го подели имотот на своите два сина: бицикљо иде једноме, прикољиц другоме, а барак – обама!“.
Многубројни се примерите на политички хумор на балканските простори во изминатите турбулентни две децении, но како апсолутен шампион ќе остане запаметена (во тоа време суперскандалозната) насловна страница на сплитски „Ферал трибјун“, која ги прикажува претседателите Милошевиќ и Туѓман голи во љубовна прегратка, со натпис: „За ова ли се боревме?“.
А што се однесува до нас, Македонците, не може да се каже дека сме ептен продуктивни на тој план: кај нас досетките на тема секс и алкохол сé уште се многу побројни во однос на политички ангажираните вицови. Но и среде така инертни средини има храбри исклучоци: еве на пример актуелната министерка за внатрешни работи, којашто во едно свое интервју раскажуваше вицови - за полицајци!
Не ми се смејте, стварно беа смешни!
Авторот е режисер и сценарист
Автор: Вујче од Америка: Дарко Митревски
Извор: Нова Македонија
