(Обновено)

Секогаш кога ќе се почувствува ерупција во актуелната криза, или кризи, очајнички посегнуваме по некоја автодеструктивна онтолошка матрица: унијатството, богомилскиот дуализам, новокалендарството - како божем тие нешта магиски ќе ни ги решат проблемите. Но, што е под површината на таа маалска еуфорија, перверзната причина за ваквото реагирање?

Независно од традиционалниот чаршиски напад на теоретизирање, што почнува околу 25 декември, според грегоријанскиот календар, и спласнува некаде по 25 декември, според јулијанскиот календар и ја разбранува јавноста секоја година како по темпирана направа, прашањето за промена на календарот, и со суштинската баналност, но уште повеќе и со баналноста на аргументите, сепак, провоцира да биде разјаснувана, повторно и повторно. Прашањата се очајни во упорноста. Одговорите се безнадежни во кокетеријата. Годинашната еуфорија спласна и сега е време да се зборува.

Завидливото око на цивилизациската провинција, заслепено од шарените украси со кои духовниот и културниот Запад (во стамен поредок) вешто го маскира и претопува онтолошкиот багаж на своите жители - постојано, или поточно секоја година, посакува да стане дел од антикултурната каша на новата демократија. И тоа во некоја мера е разбирливо. Западот е цивилизација на вечни доселеници, кои за возврат на својот влез во ветената земја (не онаа библиската, туку безбожната), треба да се откажат од својот идентитет, од својот јазик и конечно од своите празници. Се разбира, тоа од нив (нас) не се бара експлицитно, за да не се вознемири кумирот на хиперлиберализмот, но по макотрпен и крајно понижувачки слалом по бирократските влезни рампи на Великиот Вавилон, на човека му станува сеедно дали ќе ја присвои етикетата: тотален компромис.

ПОДЕЛБИ

Зошто да се разликуваме од другите дури и според календарот? Дали провинцијалскиот дух може да се скрие со униформирање на календарот? Дали миграцијата село-град (во глобалистички рамки) е доволна причина да го менуваме традиционалниот начин на бележење на деновите, и тоа за календар со поголема астрономска непрецизност да усвоиме календар со помала астрономска непрецизност. Една неточност да замениме со друга неточност, само да не испаднеме „сељаци“, или да не се забележи тоа. Самиот факт дека секоја година се менува доминантниот аргумент заради кој треба несомнено да го смениме календарот упатува на мислата дека нешто е претенциозно или недоволно обмислено во целата иницијатива.

Економската криза, која е само врвот што се гледа над водената површина од мразот на духовната, односно културната криза, ерозијата на идентитетот (со еден збор) не' поттикнува да се споредиме со тоа што е црна јама на секој личен белег, етнички, религиозен или персонален. Нема поголем расизам од антирасизмот. Нема поголем шовинизам од антинационализмот. Истото се однесува и на новата филозофија на лаицизмот и на идеологијата на мелтинг пот, глобалистичка мусака наместо новиот Ерусалим.

Секогаш кога ќе се почувствува ерупција во актуелната криза, или кризи, очајнички посегнуваме по некоја автодеструктивна онтолошка матрица: унијатството, богомилскиот дуализам, новокалендарството, - како божем тие нешта магиски ќе ни ги решат проблемите. Но, што е, под површината на таа маалска еуфорија, перверзната причина за ваквото реагирање? Од сите овие нешта, и унијата со друга религија со што ќе ја загубиме православната вера и повампирувањето на дуалистичката ерес според која Бог и ѓаволот се виновни за нашето зло, а не ние самите (психопатолошка проекција и ништо друго), менувањето на календарот како инстант-решение е веројатно најбезумниот и подеднакво самоуништувачки потфат. Прво, бидејќи со тоа ништо не се поправа, и второ, поделбата на народот, или со други зборови, дезинтеграцијата на општеството, секако нема да ја излекуваат болеста, туку само ќе го убијат пациентот.

Веќе е историско искуството на оние православни Цркви (под тоа Цркви не подразбирам ни институција, ниту учење, туку заедница на конкретни личности со иста вероисповед) кои го прифатија грегоријанскиот (новиот) календар, - искуство кое покажува неизлечлива криза во заедницата и поделби кои некаде резултираа и со појава дури на шест непомирливи православни црковни заедници на едната, света, соборна и апостолска црква. Каква противречност!? И тоа трајна и непоправлива. Покрај етничкиот модел на поделби на православните цркви уште и дополнително календарско иситнување до целосно исчезнување.

Да им се вратиме на аргументите. Пред некоја година доминантен беше ставот дека за децата е премногу збунувачки да празнуваат два Божика (во превод: две бокчиња) и две Нови години, или во најмала рака да слават Нова година пред Божик. Значи стратегија „заради децата“. Исто така не било демократски едни деца да слават Christmass, а потоа нивните другарчиња, две недели подоцна, да го слават Христовото раѓање. Ќе се збунат (како православни што слават Свети Валентин). Но, зарем наместо униформирање и релативизирање на празниците и културните обележја, децата не треба да ги научиме да ги знаат и да ги почитуваат најпрвин своите, а потоа подеднакво и празниците на другите култури и религии? Зарем идејата за различност и специфичност на идентитетите не е подеднакво добра основа за заедничарење? Толеранцијата треба да се афирмира во нејзиниот активен, а не во нејзиниот пасивен, редукционистички контекст.

КУЛТУРНА ШИЗОФРЕНИЈА

Подеднакво атрактивен е и аргументот што ги поврзува празникот (поточно празниците) и трпезата. Христовото раѓање е православен Господов празник кому му претходи четириесетдневен пост. Тоа значи дека православните христијани за овој голем празник се подготвуваат и со духовно и со телесно воздржување, со молитва и покајание, заради благодатното учество во овој спасителен библиски настан. Проблемот се појавува во дилемата, како да се биде верен на оваа древна традиција за претпразнична подготовка и, истовремено, да се учествува во еуфоријата на новогодишното празнување? Како да се биде верен на две култури и две традиции? Е, тоа е веќе дијагноза за културна шизофренија. Кога по новиот календар, седум дена пред празникот на раѓањето на Спасителот, ќе настапи новогодишната ноќ, која како по условен рефлекс се сфаќа како најлуда ноќ, време за лумпување (иако искрено до денешен ден не ми станува јасно која здрава култура вака го конотира почетокот на новиот годишен циклус) како да се остане православен христијанин?

Дури ни на доктор Џејкл не му беше можно во исто време да биде и мистер Хајд. Мора да се забележи дека оваа дилема ја имаат само номиналните православни христијани, оние за кои дури и паганските обичаи на Коледе се поголеми од роденденот на Богомладенецот. Без навреда, сепак лична е одлуката за културата на живеењето, но и лична е одговорноста да се гради суверен духовен идентитет. Бесмислено е поради исклучокот, да се разнебитува правилото. Сликата на човек што се обидува да носи две лубеници под една мишка е општо место. Бог и Мамон да не ги спомнуваме.

Малку пософистициран аргумент е оној што алудира на тоа дека менувањето на календарот, т.е. прифаќањето на грегоријанскиот календар, е добро заради унифицирање на календарските циклуси. Сето тоа би било така ако го игнорираме постоењето на пасхалниот празничен циклус. Несообразноста не се решава со отворање друга несообразност, а простото прифаќање на новиот календар само ги усложнува релациите меѓу циклусот на статичните празници и оние што се движат синхронизирано со празникот на Христовото Воскресение. Особено нарушување повторно се случува кај циклусите на повеќедневен пост како претпразнична подготовка.

Конечно, или бесконечно, најсвежиот аргумент е проблемот на бизнисмените, кои токму во периодот на празничната „луфта“ не можат да се изнапечалат (или донапечалат) пари од своите странски (иноверни) партнери. За ова, мошне важно е искуството на нашите православни бизнисмени кои живеат во Новиот свет, во непосредното соседство на своите иноверни бизнис-партнери. И тоа не само „грегоријанци“ туку и Азијати, Африканци, Латиноамериканци, со еден збор луѓе со многу различни календари и исти капиталистички апетити. Нивниот став е ваков: Фала Му на Бога што Christmass и Божик не се во ист ден.

Откако ќе заврши целата еуфорија со подароци, бизнис-забави, бизнис-честитки и сите формални помпезности со кои се оптоварени западњаците, можеме да се подготвиме и достоинствено да си го прославиме нашиот верски празник, чија единствена содржина ќе биде духовната радост поради раѓањето на Спасителот. Christmass не е семеен празник, ниту религиозен празник. Ако се изедначат календарите, нашиот верски празник ќе се контаминира со комерцијалните и нео-паганските ритуали на секуларизираниот Christmass, и ќе го загубиме нашето духовно предание, а со него и нашиот духовен идентитет.

ДУХОВЕН ПОСТ

Проблемот не е во телесното постење. Вегетаријанството и органската храна се право помодарство. Духовниот пост е имено во трудот да се сочувува верноста кон Бога и кон прадедовската традиција. Ова е ставот на православните бизнисмени на Запад. Заради кои бизнисмени тогаш треба да го смениме календарот?

Што е тогаш придобивка од промената на календарот? Освен фаталните расколи во црквите, кои никогаш до крај нема да зацелат. Напротив. Подеднакво разорна е и секуларизацијата која, заедно со промената на датумот, доаѓа како первертиран културен обичај на Западот. Christmass, кој примарно е празник на раѓањето Христово, во современата западњачка верзија е празник на размена на подароци. Еден месец пред Christmass се купуваат подароци, а еден месец по Christmass истите подароци се враќаат и заменуваат. Овој празничен ритуал во редиците пред касите на трговските центри е замена за четириесетдневниот божикен пост и за самиот празник во кого повеќе дури и името Христово не се спомнува. Дедо Мраз и неговите еленчиња, по име и презиме, се суптитуираната иконографија на празникот. Северен Пол, санки, џуџиња-робови што ги прават и пакуваат подароците за сите деца на светот, сето тоа е зашеќерена верзија на суровата реалност која Западот имбецилно ја прераскажува. Само Северниот Пол е Третиот свет, санките се прекуокеанските танкери, а џуџињата се малолетните робови од Азија и од Африка, кои страдаат поради блаженството на новиот Омелас.

Симптоматичен елемент е и самиот празничен поздрав. Според новиот тренд на сите либерални, т.е. лаицизирани општества, дури и ако конзервативците се на власт, поздравот Merry Christmass, кој рака на срце и самиот е ни-вода-ни-киселина, во превод: Радосен Божик, Пријатен Божик..., веќе не е во употреба. За да не се навредат оние што не го празнуваат раѓањето Христово. Идеологијата на либерализмот, која треба да ги гарантира сите слободи на луѓето, па и оние религиозните, наеднаш се претвора во екстремен редукционизам, уништувач на празници, поисклучив дури и од инквизицијата. Ако некому случајно му се испушти да ве поздрави со: Merry Christmass, - како попарен веднаш се поправа, упатувајќи ви уште побесмислен и по релативизиран поздрав: Happy Holydays или слично.

За изворниот христијански поздрав: Христос се роди! - Навистина се роди! - кој всушност е концизно исповедање на верата, не доаѓа предвид. Но, ако од пуста куртоазија секој припадник на определена религија или култура се срами да го изрази својот идентитет, дури и со едноставен празничен поздрав, тогаш со какви граѓански права и слободи и со каков божемен либерализам си правиме бајрам на умот? Токму така, бајрам на умот. Ако е искрен, празничниот поздрав, па и целата празнична иконографија, не може да се сведе на навреда. Ниту така да се доживува. Нашето историско битисување во политички, културен и религиозен комонвелт на тоа н? има научено. Глобализаторското обезличување на крајот ќе направи да се срамиме да се наречеме луѓе. За да не ги навредиме водоземците.

Празникот на раѓањето на Богомладенецот, како и сите религиозни празници, во себе го содржат духовното богатство на нашето надисториско, несекојдневно постоење. Тие не потсетуваат дека овој живот е повеќе од баналното секојдневје. Во благодатната свеченост на празнувањето, всушност, исчекоруваме кон (со нашата вера) поосмислен и пологосен животен критериум. Личноста на воплотениот Бог, личноста на Богородица, символиката на самите евангелски настани, сето тоа е дел од вечното сега кое за миг го допира минливиот тек на секојдневниот метеж.

Идејата да се изедначиме со западниот етос и западниот календар, како астрономска и како духовна позиција, во која празничниот поздрав се сфаќа како навреда, а богатата културна традиција се претвора во хиперпотрошувачко на ти го-дај ми го не треба да биде дилема. Има многу попаметни работи на кои можеме да се угледаме. Без разлика дали е тоа заради децата, заради Нова година и мрсните јадења, или заради бизнисмените, промената на календарот првенствено е причина за поделба на народот, а тоа не е во полза ниту на Црквата, ниту на државата. Во контекст на религиозната традиција тоа е показател за тоа колку сме подготвени да го изневериме сопствениот духовен идентитет и да направиме компромис со секуларизмот, што во овој случај има екстремно пежоративна конотација. Секој има свои аргументи, про и контра календарите. Лесно е одредено мислење да се догматизира, од зилотскиот максимализам, па се' до западниот мики-маус-либерализам, но едно е сигурно, прашањето за календарот и неговото менување е повеќе патолошки симптом отколку избор.

Митрополит  Методиј Златанов

Сега: Митрополит Американско-канадски Методиј