Арх. Лазар Абашидзе - КАКО ДА СЕ ИЗЛЕЧАТ БОЛЕСТИТЕ НА ДУШАТА?

Архимандрит Лазар Абашидзе
КАКО ДА СЕ ИЗЛЕЧАТ БОЛЕСТИТЕ НА ДУШАТА?

ШТО ЗНАЧИ    " ДА СЕ ТРУДИШ НЕРАЗУМНО"?

+++

Треба да се кажат уште неколку зборови за телесниот труд, како што се на пример физчкиот труд,   вршење на некое послушание во манастирот или во храмот, пост, стоење   на молитва , метании и други надворешни подвизи.
Секој Христијанин треба јасно да ја распознава својта состојба - како фиизчки, така и духовно и да пронајде за себе начин за   духовна борба   која конкретно за него е најспасоносна.
       .
Проблемот е во тоа што за избор на вистинските лекови што одговараат за душата , со кои што ќе може да се излечат токму нејзините болести , потребен е духовен лекар - духовник , кој што добро ќе ја познава својата духовничка вештина.

Меѓутоа денес се многу малку такви и затоа многу луѓе по свое наоѓање земаат лекови и ги применуваат без никаков поим за нивната намена и примена. Луѓето така, се прифаќаат за постот , молитвата и бдението и физичката работа , мислејќи дека така побрзо ќе постигнат успех ако повеќе и поинтензивно ги применуваат.

Меѓутоа овие дела се добри само тогаш кога се вршат на вистински начин и во вистинска мера , со правилна усмереност , и кога оној кој што ги употребува будно внимава на дејството што тие го имаат на неговото срце:
дали тоа се смирува со овие дела, постанува ли тоа по меко и по приемчливо за духовниот живот , или пак, спротивно на тоа, се распламсува од страсни желби , се опива со самозадоволство , ја потхранува својата суета , се гордее пред луѓето , се воздига   и станува сурово заради овие подвизи .

Надворешните подвизи лесно може да го одведат човекот во самовознесување пред другите, зашто се очигледни, забележителни , зашто ние самите не можеме да не ги забележиме своите надворешни подвизи и гордоста ни пее „фала“ за таквите наши „заслуги“. Неправилните подвизи кои што не се во склад со целта на вистинските подвизи, т.е. со смирение на срцето , раѓаат заљубеност во себе си и егоизам.

Св. Теофан Затворник говори:
"Егоизмот настанува од надворешните подвизи ако човекот не внимава на помислите ...Оној кој прави само надворешни подвизи , а не внимава на себе, паѓа во егоизам : тој ќе направи одреден број на метании , седи и фантазира: ух, ама денес се потрудивме . Гледате, го честевме Бога .
Или нема да се прејаде, па размислува: така сите Светии правеле : т.е. веднаш можеме во житие да стигнеме ... и друго на ова слично.   Надворешните подвизи   се од суштинско значење, но, задржувањето само на нив , несреќа е!“ . (14, писмо 28).

Пред се` човекот треба да се труди, она што го прави, другите да не го видат; така на пример египетските монаси постапувале кога некоја нивна добродетел би постанала позната - тие повеќе не ја признавале за добродетел , туку за грев
Ава Исидор Пилусијски   на монасите им говорел:
"Подвизувајќи се успешно во постот , немојте да се гордеете со тоа. Ако постанете суетни заради својот пост , би било подобро да јадете месо .
За монахот не е толку штетно да јаде месо , колку што се штетни гордоста и надменоста “
(11, стр. 222, ст 6).

" Биди ревносен , но, во својата душа“, говори преп. Лествичник , „нималку не покажувајќи го ова во своето надворешно однесување , ниту со изглед , ниту со збор , дури ни со наговестување. И немој да ја следиш дури ни скриената ревност , освен ако си престанал да го понижуваш ближниот . Ако од тоа не се воздржуваш , биди сличен на своите браќа и немој да се разликуваш од нив со вообразеност“ (4, сл. 4, стр. 8182).

" Бидејќи суетата се храни со се` што е исклучително , па нас понекогаш и самите добри дела не прават погордеани , тогаш, тоа што е всушност спасоносен лек за нас , пстанува смртен отров“ (4).
Ава Исаија говорел: "Ако се молиш и се подвизуваш со смиреномудреност , како да си недостен, тоа ќе му биде пријатно на Бога. Ако се сетиш на некој друг кој што спие или е мрзелив и ако се воздигнеш со срцето , залуден е твојот труд " (11, стр. 119, ст. 10).

Ава Јефимиј учи:
"Ако некој од почетниците очигледно и пред сите   се обидува да го надмине брата си во постот и во скрушеноста на срцето , тој паѓа во најголем грев .
Првиот пост е избегнување на самоволието и самозаконието , кога човекот не го разгласува своето добро и не го прави јавно.
Воздржанието не е во тоа човекот да се гнаси од хграната за да го прекорува својот брат зашто овој јаде. Подобро е да не се откажуваме од јадењата на заедничката трпеза , будно да се стражари над срцето и тајно да се бориме против тајните страсти .

Пример за надворешно и видливо делување е Стариот Завет , тој никого не го прави совршен. А Светото Евангелие е пример за внатрешното стражарење , за чистотата на срцето. " (11).
Некој старец говорел:
„Многумина своето тело го оптеретувале со подвизи , но бидејќи тоа го чинеле без расудување , си заминале од овој свет без никаков плод , без ништо. Нашата уста заудара од постот ; целото Свето Писмо на памет го знаеме , Давидовите псалми толку ги усвоивме што тие наше дело како да постанаа , но, што се` тоа ни вреди , ако го немаме   она што Бог од нас го бара - смирението “ (11, стр. 362-362).

Св. Јован Лествичник опоменува:
"Ма како возвишени биле нашите подвизи, ако не сме стекнале милостиво срце овие подвизи ќе бидат лажни и суетни " (4, сл. 7).

"Шта значи да се трудиме   неразумно?" прашува Св. епископ Игнатиј и одговара:
"Тоа значи да се трудиме со телесен оган , со суета , со фалење , со понижување на другите браќа кои не можат да понесат таков труд. Таквиот труд, колку тој голем да биде и да трае долго , колку и да бил корисен за семејството во материјална смисла, не само што е безкорисен за душата , туку е и штетен , зашто го исполнува човекот со надменост , заради која во душата нема место за било каква добродетел“   " (9, т. 1, стр. 310-311).

За човекот да има разумно делување , Светите Отци советуваат подвизите да ги одмери спрема нивните подвизи , нивната цел, нивниот принцип , да ја пронајде, според советот на духовникот , својата мера.
"Ако немоќното тело го присилиш на дела кои што ја надминуваат неговата сила , со тоа во душата своја помраченост внесуваш и носиш вознемиреност, а не полза .

Ава Евагриј ја пренесол изреката на еден старец:
„Секој подвиг мора да биде благовремен и според мерата.
Подвигот кој што не е преземен на време и според мерата на силите човекови , може да се издржи само во тек на краток период , а секое делување кое се извршува кратко, а потоа се остава , повеќе е штетно, отколку полезно.“ (11, стр. 98, ст. 6).

Опишувајќи ги прекрасните подвизи на Светите Отци во едно општожитие Свети Јован Лествичник заклучува:
" Пофална работа е ако човек се восхитува на трудот на овие Светии, спасоносно е ако има ревност за нив, а неразумно и невозможно е ако сака одеднаш да постане подржувач на нивниот живот.“ (4, сл. 4, стр. 42).

" Нашите добродетели обавезно имаат примеси на нечистота која што потекнува од нашата немоќ. Човекот од својата душа и своето срце не смее да бара повеќе отколку што тие можат да дадат.
Ако барате од нив преку нивната мера , тие ќе банкротираат , а ако пред нив поставувате умерени барања , тие ќе ви даваат умерена камата се` до вашата смрт , и ако се задоволите со тоа , правете така се` до смртта и нема да умрете од глад“, пишувал Свети Игнатиј (10, писмо 21).

Овде ќе наведеме и уште една многу важна поука за надворешниот и внатрешниот подвиг на Св. Игнатиј, која што тој ја изложил во писмото во кое што особено јасно ја образложува суштината на ова прашање:
Некои луѓе Творецот ги создал така што тие преку суровиот пост и преку останатите подвизи мораат да го совладаат своето силно тело и крвта , за така да и овозможат на душата правилно да делува.
Има, пак, луѓе кои не се способни на големи телесни подвизи : ... кај нив душата, сама по себе без никаква подготовка се наоѓа во непрестајна активност. Бог на човекот му се јавува преку чистината на мислите , независно од тоа дали човекот го достигнал телесниот и душевниот подвиг .

.Душевниот подвиг може и сам, без телесниот подвиг, да достигне чистота, а телесниот , ако не прејде во душевен , потполно   е   јалов и повеќе   штетан отколку корисен: тој , задовољавајќи го човекот, не му дава на човекот смирение, напротив, предизвикува во него високо мислење за себе, како за подвижник кој се разликува од другите , немоќни луѓе.
Всушност, телесниот подвиг кој што се смета за вистинско духовно расудување , неопходен е за сите оние кои се надрени со здравје и со силна телесна конституција и воопшто монашко правило е да се започне од него. Повеќето Христови трудбеници дури после долгото практикување и навкнување на телесниот подвог , почнуваат да го сфаќаат умниот подвиг , со кој треба да се овенчаат оние кои телесно се подвизуваат , зашто без тоа телесниот подвижник останува како дрво без плодови, зашто на себе има само лисја“.
" Тебе и мене ние е потребен поинаков пат“, продолжува Св. Епископ Игнатиј, обраќајки му се на монахот на кого му пишува
(а самиот владика беше многу болен   и страдаше од голема телесна немоќ), ), „што се однесува, пак , до телото треба да ја чуваме благоразумната умереност , без истоштувања на своите телесни сили кои што не се доволни за носење на општите монашки подвизи.
Сето свое внимание треба да го усмеруваме на умот и срцето : умот и срцето треба да бидат усмерени според Евангелието. Ако ги изнемоштуваме телесните сили од јалови , крвни ревности за телесни подвизи, умот ќе заслабне   во борбата против восдушните духови, господарите на темнината на овој век , против поднебесните паднати сили , изгонетите ангели од небото .   Умот заради слабоста на телото ќе мора да се откаже од моќните оружја , кои му се суштински потребни, заради што ќе претрпи неизмерна штета...“ (10, писмо 92).

Многу е бесценет   советот дека на телесните подвизи мораме да им подготвуваме терен во себе за насадување на умно и срдечно делување , и пред се ` да се потрудиме да ја сочуваме умереноста..

Пост, бдеење и молитва , се` треба да оди умерено , со мера , спокојно , без запаѓање во било која крајност, И токму тоа создава прекрасно можности за правилно внатрешно делување , за внимание и трезвеност. Во истото ова писмо наоѓаме и ваков совет на истиоѕ овој монах:
" Во молитвениот подвиг – биди слободен... немој да јуришаш по бројот на молитви , туку гледај тие да бидат квалитетни , т.е. да бидат изговерени со внимание и страв Божји ... Со одмерен надворешен живот тртеба да го сочуваш телото во умереност и здравје , а самоодрекувањето да го докажеш со отфрлање на сите помисли и чувства кои што се во спротивност со Евангелието.
Нарушувањето на умереноста ќе го наруши целиот поредок и целата равнотежа во занимањата кои на подвижникот му се неопходни.

Сличен совет во поглед на постот наоѓаме и кај Св. Теофан:

„Постот немојте да го одбегнувате. Тој е исклучителна работа. Само, секогаш бидете умерени ...Постапувајте така , после јадењето во душата се` да остане како порано , односно истата онаа топлина на срцето и истата онаа светлина на мислата. Тоа е – мерката “(14, писмо 27).

Најверојатно е дека со таква мерка треба да ги мериме и сите останати свои духовни дејствувања.

" Очигледно е дека во нашите времиња не се дадени исклучителни и активни надворешни подвизи. За тоа говорат многу последни Отци на Црквата , а и кај древните Отци наоѓаме такви сведоштва за последните Христијани: дека тие ќе проведуваат многу слаб живот , дека, дури и монасите слабо ќе се подвизуваат , но и дека сите ќе се спасат со стрпливо поднесување на несреќите и искушенијата. Секако, и денес има многу смели луѓе кои се кадарни за високи подвизи, но ќе се најдат ли такви кои се кадарни од нив да извлечат духовна корист?

Надворешните подвизи се повеќе и повеќе се заменуваат со внатрешни, ништо помалку тешки, а внатрешните подвизи се повеќе и повеќе се заменуваат со тешки несреќи и искушенија кои Христијанинот го опкружуваат од сите страни.
Положбата на вистинските Христијани се` повеќе и повеќе ќе потсетува на положбата на еврејските момчиња во печката вавилонска, кои среде страшниот пламен преку чудо Божјо останале живи и сосема неповредени со оганот.

Да се сочува својот молитвен живот правилен, да се живее кротко и да не се жали, да се сочува срцето од нечистотијата на лудиот свет, да не се предаде никогаш Православието – ете тоа е големиот подвиг на Христијаните во нашето време.
Сега не е веќе прашање дали човек ќе биде „добар“ или „лош“ православен Христијанин, сега се поставува прашањето: дали воопшто Христијанинот ќе ја сочува верата?
Кај многумина верата нема да се сочува...“ пишувал нашиот современик еромонахот Серафим Роуз.

Еден друг наш современик, отец игумен Никсон говореше:
„ Светите угодници ни објаснуваат дека во последните времиња монаштвото воопшто нема да го има или дека понекаде сеуште ќе остане надворешно монаштво, но без вистински монашки подвиг.

Оние кои го бараат Царството Божјо нема да имаат никакви лични подвизи. Луѓето ќе се спасуваат само преку трпење несреќи и болести.
Зошто нема да има подвизи? Затоа што во луѓето нема да постои смирението, а без смирението, подвизите носат повеќе штета , отколку корист , дури можат да го погубат човекот , зашто тие и несакајќи кај подвижникот предизвикуваат високо мислење за себе си и раѓаат прелест...

Некои подвизи може да бидат допуштени , но, само под раководство на многу искусни духовни луѓе а нив денес речиси и да ги нема , не можат да се пронајдат. Духовен Раководител е самиот Господ и Светите Отци , за оној кој што ги има нивните списи и кој може да ги сфати.

Како тоа Господ духовно раководи со луѓето? Допушта трпење на прогон, навреди, болести, долги и тешки старости . Без смирение, човек не може без штета по себе да задобие никакви дарови Божји. . Токму заради тоа претскажано е дека луѓето во последните времиња заради големата гордост ќе ги спасуваат само истрпувањето на несреќи и болести, а подвиизте ќе им бидат одземени“ (16, сл. 116, 132-133).

Очигледно е дека оној кој што денес навистина бара спасение на душата и сака да се сочува од различни соблазни и прелести , мора да води исклучително скромен живот , се` да прави многу внимателно и умерено , да ја мрази суетата во себе , ако е возможно, да ги крие своите подвизи од луѓето .

Повторно се враќаме на времињата на тајното , скриено Христијанство, мораме да ги криеме своите добродетели , но не заради прогонот од паганите , туку заради тоа што нас не прогонуваат страстите и лагите - како однадвор , така и внатре во нас.
После ова, треба да предупредиме уште на едно: многумина од нас кои што во себе јасно ги препознале своите слабости , неспособноста правилно да ги понесат исклучителните и делотворни надворешни подвизи, кога   во нив ќе се залади првобитниот лажен – духовен елан , кој што се заснова на гордост , може да паднат во друга крајност, потполно да го остават надворешниот труд и применувањето.
И кога и да е потребен напор и борба огревовениот – себе отсекување на својата волја, самоодрекување , тие бегаат од оваа духовна борба , оправдувајќи се со својата немоќ и говорејќи
"Ние сме слаби , денес веќе не се тоа оние времиња , ако започнеме да се присилуваме себе си на нешто големо , ќе паднеме во прелест“; или :
„Од нас, денес, не се бара многу ! Треба са внимаваме да не паѓаме во тешки гревови , а се` останато, некако ќе се среди !“ и на тоа слично..
Мрзелив, тром и своеволен човек радосно може да се повика на горенаведените зборови на Светите Отци , за да ја оправда својата мрзеливост и со мирна совест да се препушти на лажното спокојство и негрижа , мислејќи дека за спасение му е доволно само ваков наводно „смирен“ поглед на себе.

. Но, всушност, секое смирение е лажно . Заради своите слабости се смирува само оној кој што не се жали себе си , кој е строг спрема себе, кој што стражари врз себе и притоа , ја осознава својата немоќ а преку неа својот пад. Всушност на ваквите им се упатени наведените совети за во нив да ја подржат нивната ревност во онаа мера која е за нив корисна.
Мрзеливците кои постојано бараат мир и безгрижност , оправдувајќи се со немоќта , ќе ги потсетиме на други отечки изреки.
Св. Антоније Велики не учи: "Непрестајно стражири над себе   за да не бидеш прелажан и доведен во заблуда , за да не паднеш во мрзеливост и неработење , за да не бидеш отфрлен во идниот век. Тешко на мрзеливците. Им се приближи крајот и нема кој да им помогне , им нема надеж за спасение “ (11, с. 18, стр. 135).

Ава Исаија отшелник вака не советува:
"Замрзи го се она што е ` световно, па и самото телесно спокојство, затоа што тоа те чини непријател Божји. Како што војникот кој што има противник се бори против него, тако и ние мораме да се бориме против телото , не давајќи му да се раслабува и да станува тромаво заради прекумерното спокојство" (11, с. 130, стр. 65).

Св. Игнатије (Брјанчанинов) вели:
"Оној кој се подвизува мора да го одржува здравјето и телесните сили во мерка која на телото му овозможува да ја сочува способноста, за да му служи на Бога. Прекумернито развој на здравјето и дебелината на телото го води човекот во тешка телесна состојба , ги буди во него животинските нагони и склоности . така што тој повеќе не може да ги совлада , одземајќи му ја притоа секоја способност за духовни чувства.
Оној кој што своето тело ќе го направи лесно , по пат на умерен пост и бдеење, ќе му даде многу крепко здравје и ќе го направи способно во себе да прима духовни својства , т.е. делување на Светиот Дух“ (11, стр. 132-133).

Св. Теофан Затворник учи:
"Оној кој што се подвизува правилно , кој се труди не жалејќи се себе си , распламтувајќи побожност во срцето штом започне да се засолнува од трудот за Богоугодување , веднаш после ова следува скитање на мислите и ладење на срцето . Ако не застане , набрзо ќе падне во неработа и безгрижност , бесчувствителност и расеаност . А тоа е душевна парализа или погруженост на душата во смрт“ (13, писмо 86).

", Секаде нам ни се потребни “ говори Св. Јован Златоуст, "усрдност и многу оган во душата , спремност да се бориме притив самата смрт , зашто поинаку, не може да стекне Царството Божјо“ (Беседа 31 на Дела апостолска).

"Не само телесниот грев , туку и секое угодување на телото во храна , пиење , сон , спокојство и живот, или го сопира духовното растење или ја намалува силата на неговиот залет . (13, писмо 14).

"Самосожалувањето оди рака под рака со угодувањето на себе си и со самољубието , и тоа е корен на секој престап , грев, равнодушност и безгрижност. Сте слушнале за изразот:   гревот кој што живее во вас!
Тоа   е всушност самосожалувањето со сета своја пропратна свита .
Ако било кога му попуштите , тоа секогаш ќе го парализира   секое добро кое е стекнато со претходен труд“ (13, писмо 49).
" Вистина е дека самосожалувањето и самоугодувањето не го водат секого директно кон лош живот. Но без разлика на тоа , тие целокупниот живот го прават – јалов. Тој кој што од нив страда, не е ниту жежок , ниту студен... (13, стр. 286).

" Гревот кој што живее во нас како корен и извор на сите гревови е себичноста или самољубието.
Првородните ќерки негови се самосожалувањето и самоугодувањето . Преку првиот тој секогаш води на кај другиот , со што го востановува поредокот и карактерот на животот кои се во спротивност со Богоугодувањето...

Самосожалувањето и самоугодувањето му допуштаат на човекот да прави богоугодни дела , но, само ако тие не го нарушуваат неговото спокојство и ако го потхрануваат.   Побожен и полн со добродетели , а всушност одвнатре целиот преокупиран со самоугодување. Ваквите ј на судот ќе чујат:
„Не ве познавам вас“.
Одлучивме да направиме нешто бидејќи видовме дека е тоа потребно за спасение и дека заради тоа му е угодно на Бога , а потоа се одрекуваме само затоа што ни е жал за себе си , жал ни е на себе си да си одземеме малку повеќе од сонот , жал ни е да не неизедеме малку повеќе храна , жал ни е да се приморуваме себе си на слично откажување ...
Жалејќи се себе си , се откажуваме од делата за кои според совеста мислиме дека ни се неопходни заради спасението.

Значи, преку овие дејствија ние од Богоугодување и остварување на спсението, преоѓаме на самоугодување , делуваме спротивно од она што сме одлучиле да правиме...
Се надеваме дека ќе се задобиеме со Царство Небесно , а дека истовремено ќе продолжиме да живееме спокојно и во уживање , што е неспоиво едно со друго.
Кај светите подвижници , насекаде се говори за тоа дека оној кој посакува правилно да оди по патот на спасението , мора да се подготвува за смрт , не само на некои незабележителни откажувања , туку и на лишување на самиот живот. За да не   скршне   од патот на спасението по кој што тргнал , човекот треба да биде подготвен да го положи дури и животот свој, ако е потребно...

Ако се препуштиш на самосожалувањето , значи дека се` уште не си се одрекол од себе си , се` уште ниту чекор не си направил на патот на одењето по Господа Исуса Христа.   Единствено што си правел е тоа дека си размислувал и говорел за тоа , но се` уште ништо вистински не си сторил.

Преп. Исаак Сиријски:
"Почетокот на помраченоста на умот се манифестира пред се` во мрзеливоста за Божјата служба и молитвата.   Зашто, отпаѓањето на душата од тоа е брз пат кон   душевната прелест; а кога ќе биде лишена од Божјата помош , душата лесно паѓа во рацете на своите противници...“ (2, сл. 2).

"Чувајте се од неработењето , зашто во него се крие сигурна смрт, со неработата им паѓаме во рацете на оние кои се обидуваат да не заробат.
Бог нам нема да ни суди заради тоа што не ги пеевме псалмите или не ги читавме молитвите , туку затоа што – кога ќе ги оставиме псламите и молитвите - демони те лесно влегуваат во нас...“ "(1, т. 2, стр. 516, ст. 229).

" Варди се од угодувањето во мало за себе, да не би си угодувал и – во големо , па така да не паднеш во голем грев. И малото невнимание како што некој рекол,   често доведува до големи опасности.
Мудрост е секогаш да се биде трезвен и во мало и во незначителното ! (1, т. 2, стр. 239).

Св. Игнатиј (Брјанчанинов) не учи:
"Својството на човечките желби . такво е, што човек треба да научи да ги победува – во дребности. Ако човекот научи да ги победува малите желби ќе се воздржува и од големите. А оној, пак , кого го победуваат ситните желби, сигурно дека ќе го победат и крупните .

Човекот не може да ја совлада страста похотна , ниту страста на гневот . ако претходно не научи да ги победува своите желби , зашто единствено така се поправа општата расипаност на волјата“ (11, стр. 449).
Св. Теофан Затворник советува:
"Ревносното Богоугодување е радосно чекорење на кај Бога, кое го бодри духот човеков... Се треба да се прави во слава Божја , и покрај гревот што живее во нас .
Ако не правиме така, тогаш се` што правиме,   ќе го правиме сако од навика или затоа што од нас бара пристојноста, или затоа што од давнина така се правело или затоа што така работат другите.
Значи јасно е дека Христијанин без ревност е лош Христијанин , тром, раслабен, безживотен, ни жежок ни студен , и дека таквиот негов живот не е христијански живот.
Знаејќи го ова , да се потрудиме да покажеме дека сме вистински ревнители на добрите дела , за вистински да му угодиме на Бога“.
Значи, с екој од нас треба да го пронајде својот пат , својата мерка , имајќи во предвид се` што е кажано.

Превод: М. Даниловска

Извор: http://www.svetosavlje.org/biblioteka/DuhovnoUzdizanje/BolestiDuseAbasidze/BolestiDuseAbasidze18.htm