Св. Теофан Затворник: Страстите (Речник на христијанскиот живот-37)

Св. Теофан Затворник - „Речник на христијанскиот практичен живот“ (37)

Страстите

Било да се живее во пустина, или во манастир, или во светот да се остварува своето спасение – на секому е неодложен законот своето срце да го очисти од страстите...
Борбата против страста им е заедничка на сите... и трае цел живот. Централно место во духовниот живот зазематокму најжестоката борба. Почнува со обраќање на душата кон бога и се распламтува... А потоа се стишува.
Страстите се во нас, но немаат самостојност. Разумот, на пример, е суштински дел на душата и тој никако не може да ни се одземе, а душата да не биде уништена. Страстите меѓутоа не се такви. Тие се издигнале во нашата природа, но можат да бидат изгонети од неа, а тоа на човека да не му смета да биде човек; и дури кога ќе бидат изгонети, го оставаат човекот да биде вистински човек, додека со своето присуство го валкаат, правејќи од него лице кое во многу случаи е полошо од животинските.
Држете се до едно: штом ќе забележите страстно, истиот час наоружете се против него со гнев и нетрпелива лутина. Таа лутина во духовната борба има исто значење како при напад на зол човек има задавање на силен удар.
Страстите не се некои лесни помисли или желби кои се јавуваат и потоа исчезнуваат, не оставајќи трага зад себе: тие се моќни стремења и најдлабока духовна состојба на порочното срце. Тие влегуваат длабоко во природата на душата и со долготрајната власт над нас, како и навиката да се задоволуваат, до таа мера се сродуваат со душата, да на крајот како да ја сочинуваат нејзината природа.
Собери против секоја од нив (страстите) изреки од божественото писмо и држи ги во сеќавање. Штом од срцето излезе некоја злобна желба, ти истиот час врзи ја со изреката која е против неа насочена; или однапред сите свои желби и помисли заврзи ги со Божествените зборови и чекори со нив: ќе бидеш како во окови. Но во тие окови е слободата, или слободниот пат во Царството Божјо.
Демонизирани не се само оние кај кои насилството на демоните видливо се покажува. Во најголемиот број случаи демоните мирно живеат во демонизираните и само преку наговори управуваат со нивните страстни дела, појавувајќи го своето делување во време кога некој ќе науми да се покае и поправи.
Страста заслепува, а ѓаволот спушта магла. И човекот се мачи. Но, чудно е тоа што тој сака да се мачи и не сака од маката да одстапи.
Грешникот како да е врзан, како да е во окови, и тоа болни, кои се зариле во неговото тело.
Маките од страдањата ги изедуваат и душата и телото. Грешникот е битие кое се распаѓа.
Страстите и во душата и во телото внесуваат разјадувачки отров.
Тој пекол (на страстите) започнува уште тука: зашто кој од страстните луѓе ужива во спокојство? Само, страстите овде уште не ја покажуваат сета своја неиздржливост за душата, бидејќи телото и животот во друштво ги ублажуваат нивните удари; а таму тоа нема да го има. Тогаш тие со сета јарост ќе јурнат на душата.
... Страста е толку полоша, колку што е полош и понеморален нејзиниот предмет, колку поважни обврски со него се нарушуваат и колку е позастарена.
... Страста го помрачува разумот – и тој не ја гледа јасно сета нејзина наказност и погубност...
... Како оган плашете се да делувате против страстите. ?Не очекувајте добра таму кадешто има макар и мала сенка страсти. Тука се крие ѓаволот и прави метеж.
Силниот ветер го свива некое дрво сè до земјата, но дрвото сепак останува на коренот и штом бурата ќе помине се исправа. Така станува и со страстите. Нека фучат, само коренот да опстане... Коренот, тоа е одлучноста ни по цена на животот да не се подлегне на гревот и на согласување на него.
„Да не треба да се отчита молитва?“ Па сите острастени се демонизирани. Секоја страст има свој демон, кој преку човекот ја храни својата стреаст, или себеси. Истерај го и опсадата од страстите ќе падне.
Би сакале да знаете: која е ваша главна страст... По тој повод ќе ве подсетам на приказната за еден подвижник, кој на својот старец му поставил слично прашање, поточно: против која страст прво треба да се бори? Старецот одговорил: бори се против онаа која сега те напаѓа – па нема да имаш време да се прашуваш која е кај тебе главна...
Победата над страстите е доброволно духовно мачеништво кое невидливо се случува во срцето...
... Ова машеништво треба да отпочне оној момент кога во вашето срце ќе созрее одлучноста да се посветите на Господа.
... Најпрвин ќе отпочнат делата против владејачката страст, потоа против основните, а потоа, кога ќе се утишат и тие и тие, со правење на добра останува слободата да ги дотепа остатоците од непријателските војски.
Вие сте ја совладале страста во еден случај, но такви случаи таа ќе најде на илјади и пак ќе почне да напаѓа и повикува на мегдан. Тоа значи дека хрисијанинот никогаш не треба да го соблекува од себе сеоружјето; тој е војник кому не му доаѓа смена и кој секогаш треба да биде спремен за борба.
Страсните мечтаења во сонот... не се сметаат за грев зашто не се доброволни... Но треба да се скрушуваме и да тагуваме заради нив... Тука се поставува прашање: зошто излегуваат од душата? Ако во сонот е дадена согласност... ни тоа не е страшно, но повеќе ја оптеретува совеста... со тоа, ако е можно, тоа треба да се открива на духовникот... Така совеста ќе биде помирна.
Најважен подвиг е чување на срцето од страсните движења на умот и од исти такви помисли. Треба да се гледа на срцето и да се отстранува од него сè што не чини.
Како човекот може да го очисти своето срце? Со трудот околу исполнувањето на заповедите кои стојат наспроти поедините страсти. Моли помош, но и сам труди си: без личен труд нема да има ни помош; Ниту трудот ќе даде било какви резултати доколку помош не дојде. Потребно е и едното и другото.
Мускулите и целото тело држете ги напрегнати – во мирен став, не допуштајќи ни еден дел од телото да не се разнежи. Ако сте ами, со прачка или бројаница, издевете се себеси по плеќите, додека пристојно не ве заболи. Тоа поуспешно од сè друго го смирува слобниот слуга – телото – и го тера на покорност. Од храна во тоа време треба да се отфрли масната и јака, и да се јаде помалку. Може да се избере ладна храна наместо топла. Наместо меки фотељи за седење земете тврдо столче. За спиење тргнете го мадрацот, и ставете само јорган... Покријте се со нешто ладно... Во собата нека биде помалку топло... Добро е да се освежувате на воздух... но треба да се внимава и на чувствата. Сета надеж положете ја на Господа. Пребивајте во молитва... Но никогаш немојте да бидете малодушни... Каква и сила да ве нападне – потрудете се да ја одбиете. Главно е да не допуштите сочувствување и уште повеќе согласност, то ест, согласување... Сочувстувањето се поткрадува и неволно; треба да се одбие... и да се замени со гнасење. Секогаш пазете на злобниот непријатели спротивставувајте се на неговите напади. Не спуштајте ги рацете, непрестајно борете се... никој тука не поминува без борба... Беше и за очекување. Но борбата може да се издржи, ако добро се наоружате. И секоја победа дава венец. А бидејќи ѓаволот не сака да донесува венци, тој се оддалечува и не напаѓа. Ќе останат само природните движења, но тие тогаш се малаксани и немоќни, па брзо се прекинуваат со од суровиотнапад на телото.
Кога ќе нападне страст, јади малку, спиј кратко, на тврдо... Прави повеќе поклони... и некој пат исудирај се себеси со прачка или јаже по плеќите...
Страстите кои добиваат удари однатре и однадвор губат кров под човекот, брзо попуштаат, почнуваат да слабеат и се повлекуваат.
Додека страстите не се конечно умртвени, злите помисли, чувства, движења и намери нема да престанат. Тие се смалуваат во мерата на смалувањето на страстите. Нивниот извор е – нашата страстна половина. Тука треба да го насочиме нашето внимание. Постои едно воспитно средство: непрестајното сеќавање на Господа со молитва кон Него.
Немојте себеси да се мерите со подвизите, туку со замирањето на страстите. Ако некоја замре – тоа е чекор напред.
Гневот против страстите кај вас требало да се вкорени оној момент кога сте решиле сесрдно да Му служите на Господа, правејќи го она што е угодно пред Него. Тогаш за сите векови сте заклучиле сојуз со Бога. Суштината на тој сојуз е ова: твоите пријатели се и мои пријатели, а твоите непријатели и мои непријатели. А што Му се страстите на Бога? Непријатели.
... Еден од законите на Божјата промисла за нас е – животот на секој од нас и она што со тоа се случува да го уреди така да би човек, користејќи го тоа разумно, на најбрз и најлесен начин би можел да се очисти од страстите.