Одговара: Презвитер Ивица Тодоров
ПРАШАЊЕ: Зошто православието луѓето се поклонуваат на икони и веруваат во чудотворни икони? Ве молам за одговор подкрепен преку Библијата.
Човештвото во лицето на своите прапредци, по отклонувањето или "падот", веќе стекнатото познание на вистината го внедруваше во симболични материјални форми и истите ги испрати низ времето за следните генерации, како еден вид на потсетник и насока. Овие симболични пораки ги има во сите древни религиозно-философски системи, како на исток, така и на запад (види: Мирча Елиаде, Историја на религозните верувања и идеи). Но, како што човештвото се одалечуваше од своите најдревни претци, како потомци на прародителите Адам и Ева, така и најдревните симболични пораки се повеќе ја губеле својата првобитна порака и суштина и од огревовеното човештво, а особено под влијание на отпаднатите ангели (демони), добивале идолопоклоничка обредна форма. На овој начин настанале сите религии во нашиот свет кои денес ги нарекуваме назнабожечки или пагански. Тие се назнабожечки затоа што не го сведочат вистинскиот Бог и Творец на се што постои, или се накаква бледа сенка, а се пагански затоа што се извалкани со лагата на непријателот Божји - сатаната преку магизмот, окултизмот, идолопоклонството, човекобоштвото, суеверието, формализмот. . .
Еден од најстарите материјални симболи на поврзаноста на човекот со својот Творец, но и најстар симбол - праобраз за искупителната жртва Христова, се жртвениците, односно, жртвувањето. За нив имаме сведоштво уште на самиот почеток на Светото Писмо. Во првата книга Мојсеева пишува:
"По некое време Каин му принесе на Господа дар од плодовите земни, а и Авел исто така принесе од првината на стадото свое и од маста." (1. Мојс. 4, 3 - 4)
"И му се јави Господ на Аврама и му рече: Оваа земја ќе му ја дадам на твоето потомство. И направи таму Аврам жртвеник на Господа, Кој му се јави. (1. Мојс. 12, 7)"
"И Мелхиседек, кралот салимски, изнесе леб и вино, а тој беше свештеник на Севишниот Бог"
Како што во историјата на човештвото, а особено во историјата на старозаветниот народ Божји - Израилот, се разоткривало откровението Божјо, така и симболите на поврзувањето ја менувале својата форма. По ослободувањето од египетското ропство, а особено во периодот од четириесет годишното патување на Израилот до ветената земја, во животот на еврејскиот народ стануваат препознатливи следните нешта како пројава на Божјото присуство и сила:
"Му рече Бог на Мојсеја, велејќи: Ќе бидам со тебе и ова нека ти биде знак дека Јас сум те испратил - кога ќе го извадиш народот Мој од Египет, помолете му се на Бога на Оваа планина. (2. Мојс. 3, 12) "
"А ако не ми поверуваат и не го послушаат гласот мој, туку ми речат - Не ти се јавил Господ? - што ќе им речам? А Господ му рече (на Мојсеј): Што ти е тоа во раката? А тој одговори: Стап! И му рече: Фрли го на замјата! И го фрли на земјата, а тој стана змија. (2. Мојс. 4, 1 - 2) "
"Кажи му на целиот собор на синовите Израилеви и речи им: На десетиот ден од овој месец (нисан) секој нека земе јагне шилаже според бројот на челадта - значи, по едно на дом. (2. Мојс. 12, 3)"
"Направи ковчег на сведоштвото . . ." (2. Мојс. 25, 10)
"И направи два херувима (ангели од највисоката ангелска хиерархија) од злато . . ." (2. Мојс. 25, 18)
"Направи и скинија (шатор) од десет платништа, од ткаен висон, од сина, црвена и темноцрвена ткаенина; да направиш и херувими - извезана изработка." (2. Мојс. 26, 1)
"И направи светилник (свеќник) од чисто злато . . ." (2. Мојс. 25, 31)
"И направи му свети одежди на Арона, братот твој, за чест и слава." (2. Мојс. 27, 2)
"На вториот ден влезе Мојсеј (и Арон) во скинијата на собранието, и ете, Ароновиот жезол, од Левиевиот дом, беше напупил, расцветал и родил бадеми. (4. Мојс. 17, 8)"
"Му рече Господ на Мојсеј: Направи змија (од бакар) и закачи ја на стап, и ако некого го касне змија, каснатиот, штом ќе погледне (во бакарната змија), ќе остане жив. (4. Мојс. 21, 13) "
Има уште многу нешта кои како симболи на поврзување, праобрази, пројави на Божјата сила и богослужење можеме да ги најдеме на страниците на светите книги на Стариот завет. Таму, конкретно како втора од десетте Божји заповеди, може да се прочита и следното:
"Не прави за себе (од себе за себе, без Божји благослов и промисла) идол (материјален симбол, престава за божеството, за духовниот свет, тотем, ), ниту каква слика на она, што е горе на небото, што е доле на земјата и што е во водата под земјата . . . " (2. Мојс. 20, 4)
Некаде околу 1445 година пред Христос еврејскиот народ, предводен од пророкот Мојсеј, по 400 годишно ропство го напушта Египет. Во периодот на долговековното ропство многу од египетските религиозни обичаи навлегле во умот и срцето на еврејскиот народ, а особено преставувањата на многуте божествата во разни животинско - човечки форми (види: Митологија, во издание на Младинска книга, Љубљана, 1982). Затоа, веднаш по излегувањето од Египет, множество од народот му врши притисок на Арона да се направи форма на божество во вид на златно теле (2. Мојс. 32, 4) И затоа Бог (יהוה - Ѕахњех – Јахве - ЈАС СУМ ОНОЈ КОЈ СУМ, КОЈ ВЕЧНО ПОСТОИ) на старозаветниот народ строго му забранува да се клања и да им служи на разните измислици на човековиот ум и раце, но и на демонските вдахновенија. Таа заповед важи и за членовите на новозаветниот народ Божји - Црквата.
По воплотувањето (примањето на човечка природа од пречистата девојка Марија) на Единородниот и Совечен Син и Логос Божји многу од старозаветните материјални симболи, како првообрази, добија свое исполнување. Најдобар пример за тоа ни е пасхалното јагне. Како невино јагне Божјо (Јован. 1, 29), Исус од Назарет, очекуваниот Месија (Христос) ги зема гревовите на светот врз Себе и преку искупителната жртва на крстот го измири човештвото со својот Творец и Отец Небесен и засекогаш ги победи злото, гревот и смртта и нивниот првоизворник - сатаната. По востанувањето на Новиот завет од страна на Месијата, како плод и завршеток на Стариот завет, многу од старозаветните симболи, обреди и пракси добивајќи свое исполнување, се укинуваат или добиваат свое новозаветно исполнување. Во овој контекст апостолот Павле во своето послание до Црквата во Колоси ќе го напише следното: "Па така, никој нека не ве осудува за - јадење или пиење (во однос на старозаветната забрана за чиста и нечиста храна), или за некој празник ( непочитување на старозаветни празници), или за млад месец или саботи; тоа е само сенка (праобраз) на она што доаѓа, а телото (исполнувањето, реалноста на новозаветниот народ Божји - Црквата - како Тело Христово) е Христос. (Колос. 2, 12 - 19)
По денот на педесетница кога апостолите (јадрото на новозаветниот народ Божји - Црквата) исполнети со силата на Светиот Дух започнаа да ја сведочат вистината (евангелието) за спасението и Царството Божјо, личности од многу народи влегуваа во прегратките на новозаветниот народ Божји - Црквата. Сите тие, освен својата вера, надеж и љубов, во Црквата ги внесуваа и своите личносно - народни особености, темпарамент, карактер, дарови, доживувања. Како последица од тоа, но и од внатрешниот живот на Црквата во Светиот Дух, уште на самиот нејзин историски почеток нејзините членови како материјални симболи за изразување на својата вера особено ја користеа формата на крстот (Филипјаните. 3, 18) и рибата, а во катакомбите изобразуваа сцени од Стариот завет, сцената на Добриот пастир, кораб, сцена на молитва (оранта) и многу други. Формата на крстот ја симболизираше искупителната и сеослободувачката жртва Христова, а формата на рибата ( од елински „цљуј - риба, (И)Исус (Ц)Христос (Љ)Божји (У)Син - (С)Спасител) го симболизираше најдревното исповедање на верата.
"Ние ги чуваме без новововедувања сите пишани или непишани востановени за нас црковни преданија. Едно од нив ни заповеда и за делото на иконописта, како согласно со евангелската проповед и ни служи за уверување во вистинското, а не во привидното воплотување на Бог Логосот. Ова нам ни служи за полза, затоа што тие нешта кои взаемно се објаснуваат, без сомневање, заедно и се докажуваат.
Врз основа на тоа ние, одејќи како по царски пат и следејќи го од Бога вдахновеното учење на светите оци и преданието на Католичката (Соборната) Црква , во која присуствува Духот Свет, со полна верност и грижливо проучување определуваме дека светите и чесни икони нацртани со бои, или направени од мозаик или од некое друго вештество, да се поставуваат така како и изобразувањата на чесниот и животворен крст, во светите Божји цркви, врз свештените сосуди и одежди, на ѕидовите и на даски, по домовите и патиштата - како што се иконите на Господ и Бог и Спасител наш Исус Христос, на непорочната Владичица наша, света Богородица, на чесните ангели и на сите свети и праведни мажи. Зашто, колку по често, со помош на иконите, тие ќе преставуваат предмет на нашето созерцание, толку повеќе оние кои ги гледаат иконите ќе се потикнуваат на спомен кон самите првообрази, придобивајќи кон нив поголема љубов, ќе добијат повеќе потик истата да им ја возвратат преку целив, почит и поклонување. Но никако тоа не е' вистинско служење, кое, според верата наша и приличи само на Божјата природа, туку таква почит, која ние ја воздаваме на изобразувањето на чесниот и животворен Крст, на светото Евангелие и на другите светињи. Почитта ја изразуваме преку кадење на тамјан и поставување на свеќи, како што и во древноста овој обичај бил благочестив. Зашто честа, која се одава на иконата (на оној кој е насликан на неа), се однесува на првообразот. И кога се поклонуваме на иконата, ние всушност се поклонуваме на личноста која на неа е изобразена. Такво учење е содржано кај нашите свети оци, такво е преданието на католичанската (соборната) Црква."
Од времето на седмиот Вселенски Собор Православната Католична (Соборна) Црква својата вера и пракса кон иконите ја обликува според горенаведеното вероопределување (догмат).
Појавата на чудотворни икони воопшто не е во спротивност со искуството на народот Божји од времето на Стариот завет. Веќе погоре спомнав за стапот на Мојсеј, за бакарната змија, за жезелот на Арон, ковчегот на заветот . . . во сите овие примери очевидна е пројавата на Божјата сила (благодат) преку материјата.
За крај на овој одговор, за кој знам дека во себе треба до содржи и многу други нешта, би сакал да бидам и малку критичен кон некои современи пракси кои се препознатливи кај одреден тип на недоволно воцрковени православни христијани.
1.Прво, кое е во спротивност со догматот за иконите од седмиот Вселенски Собор, е користењето на иконата како место за принесување на разни дарови (пари, разна облека, предмети). Иаку знам дека на многумина ова нема да им се допадне, но ние како Црква треба итно да ја искорениме оваа пракса затоа што истата е во спротивност и со Светото Писмо и со преданието на Црквата. Своите дарови верниците и понатаму може да ги носат во храмот како помош на својата црковна заедница, но треба да се изнајде некој посоодветен начин кој нема да биде во спротивност со смислата на Црквата.
2. Треба да се внимава во храмовите (молитвените домови) иконите да се користат исклучиво во контекст на нивната литургиска/богослужбена функција, како образи (симболи) на Царството Божјо кои е присатно во сила, но кое го очекуваме во полнота. Пренатрупаноста со икони, разните невкусни (кич) малограѓански елементи треба полека, но сигурно да се отстрануваат од храмовите за истите во сета своја полнота да послужат и засведочат за тоа за што се и промислени, осветени и изградени, а тоа е сведоштвото на убавината, харомонијата и присуството на Царството Божјо, како на симболичен, така и на реален план. (види: В. В. Бичков, Византиска естетика, Просвета, Белград, 1991)
Свети Павле Исповедник, патријарх Цариградски; Преподобен Варлам Хутински ;
