Своевремено, мојот хрватски пријател и колега по перо, Миро Гавран, напиша комедија со ист наслов. Но тој мислеше на љубовен триаголник: во неговата комедија, една жена, која е хостеса во воз, живее истовремено во брак со Словенец и со Далматинец, зашто три дена од седмицата поминува во Словенија, а три дена во Хрватска. Комичниот заплет се должи на тоа што двајцата сопрузи не знаат еден за друг.
Јас во колумнава мислам на идеолошки, а не на љубовен триаголник. Очигледно е дека денес, кога се усвојуваат „прогресивните“ западни вредности на сите нивоа на општествениот живот, има „трет“ и во најинтимните односи меѓу сопружниците. Тој трет не е човек, туку идеологема. Тоа е – капитализмот. Или, народски кажано, „државата“. Така што може да се каже дека капитализмот станува маж на нашите жени, а државата (најчесто сведена на партија) жена на нашите мажи. И притоа, за разлика од комедијата на забуна, во која соперниците во триаголникот не знаат еден за друг, овде знаат, ама се прават дека не го гледаат третиот, со што се добива – трагикомедија.
За поимот на семејството станува збор: тоа не само што сè повеќе се менува под налетот на новите, глобализациски времиња туку како да станува и бесмислена појава. Или, ако сакате, станува збор за бракот, зашто тој обично се зема како синоним за семејството (иако постојат и хармонични безбрачни семејства). Не ми треба статистиката за да заклучам дека бракот денес изумира со брзина поголема од онаа со која изумреле диносаурусите. И дека наскоро да најдеш хармоничен брак ќе биде исто што и да најдеш жив диносаурус, а да најдеш ОДРЖЛИВ брак (еве еден бирократско-евроатлантски модерен термин) ќе биде исто како да си нашол костур од диносаурус. Сè што познавав од мојата генерација и генерациите по неа, или се разведе, или планира да се разведе, или „се крпи“ и одложува да се разведе. Што чума ќе е тоа со браковите?
Судирот меѓу западниот и источниот начин на живот, за кои се напишани стотици брилијантни книги и од источни и од западни мудреци, на теренот на семејството станува многу подраматичен одошто на теренот на општеството. На општествен терен работите се разбистрија, барем површно погледнато (каков што е впрочем, површен денес и светот): постојат „прогресивна“ и „конзервативна“ општествена тенденција. „Прогресивната“ се вика либералкапитализам или глобализам, а „конзервативната“ – национализам (под што се сведува неправедно и патриотизмот, особено на Балканот). Луѓето општествено се групираат, според сопствени убедувања, во едната или во другата група (иако често и по принуда, иако не им припаѓаат ни на едните ни на другите). И живеат. Но на теренот на семејството ситуацијата уште не е бистра: „третиот“ за повеќето луѓе е нејасен, и затоа уште не ни е јасно зошто браковите пукаат како муранско стакло под чекан.
Сите што гледале турски серии, за кои некогаш неоправдано се говори со потсмев, знаат дека во нив постои еден невидлив главен лик. Предмет. Тоа е софрата. На семејната маса во трпезаријата се одвива можеби најголемиот дел на сцените во овие источни ТВ-серијали. Таа маса е еден тажен музејски реликт, кој нè потсетува дека некогаш постоело (а Истокот со сите сили се труди и денес да постои) нешто што се викало семејство и дека неговите членови се собирале еднаш до двапати во денот барем да појадуваат или да ручаат заедно. Да се погледнат во лице, да си кажат или насетат кој со каква мака се бори. Денес ние не појадуваме, ниту ручаме заедно. Евентуално, може да вечераме, и тоа „надвор“: таков е животот на модерниот човек и на „западњаците“. Појадуваме по 10 часот (на работа), ручаме кога ќе стигнеме и со кого ќе стигнеме по работното време, а навечер – „таксирање“ деца на пливање, клавир, спорт, јазици, така што нема ни време за онаа „смешна“ маса за „диванење“, која му припаѓа само на кастингот на „безвредните“ турски серии.
Но! Не е важен појадокот, ниту ручекот: важен е чинот на собирање, со кој се потврдува симболички дека си припаѓаме еден на друг. Зошто ни е поважно да се собереме по работа на кафеанска маса, со колеги од работа, одошто со оние што ни се крвна врска? Либералниот капитализам, очигледно многу добро знае што прави: со луѓето најлесно се владее ако се растурат заедниците базирани на „крвна врска“ (нацијата е само симболична замена за семејството, и затоа се вели дека „иста крв“ тече во вените на еден народ). Значи: најдобро се владее ако се уништи нацијата, како симболична крвна заедница, и ако се растури семејството, како реална крвна врска. Тогаш се добива ИЗГУБЕН човек што може да се експлоатира и со него да се управува. Од тие причини, и со таква цел, незабележливо се усвои „европското“ работно време: да се почне со работа што подоцна (9 или уште подобро 10 часот), за да се заврши што подоцна (16 или 17 часот). Така, се „блокираат“ двете „свети семејни точки“ – заедничкиот појадок и ручек. Децата се изолираат од родителите, жените повеќе време поминуваат со шефот одошто со сопругот, а мажите со своите секретарки одошто со сопругата. Вешт сатанско-економски, корпоративен трик. Луѓето упатени во духовните нешта знаат дека сите религии се согласуваат: ѓаволот е најголем крадец на време. Ако на човек му го одземеш времето, му ги одземаш и разумот и срцето – тој, едноставно, нема време да мисли и да чувствува, односно да биде она што е – човек. Се претвора во кибернетичка машина што сака да биде побрза од секундата, која само некаде јури, јаде, сере и фука (така тврдат Делез и Гатари во „Анти Едип“).
Последиците се видливи, причината невидлива. Но интересно е и тоа дека последиците веќе не нè вознемируваат: кога ќе слушнеме дека некој се развел, обично велиме „е добро де, секој втор денес се разведува“. За децата од разведените бракови велиме: „Ќе пораснат, кој не си го нашол патот во животот? Деца израснале без родители, по домови, во војни…“. Да, ама дали сме ние навистина во (невидлива) војна, па децата да ни растат како сираци при нас живи, па уште и во брак? Порано се враќавме од работа во 14 или 15 часот. Имавме седум-осум часа за децата. Сега тие нè наоѓаат на мобилен да нè прашаат каде сме, за во 18 или 19 часот да стигнат на „попладневни обврски“.
И конечно, не е проблемот само во децата – тие секако физички ќе пораснат и ќе стекнат професија. Проблемот е многу поголем кога ќе се сфати дека, како што е НЕПРИРОДНО (а станува НОРМАЛНО) жената или мажот да поминуваат повеќе време со шефот или директорката одошто со сопругот/сопругата, со колегите да дружат повеќе одошто со децата, исто така не е ПРИРОДНО човек да не се грижи за никого, зашто кога човек не се грижи за никого, се расчовечува. Ние сме расчовечени мајки и татковци, зашто веќе не се грижиме за своите деца; ние сме расчовечени љубовници (сопружници) зашто не се грижиме ни за партнерот. Ние заборавивме дека почеток на секоја љубов е каритас, грижата за некого. Грижата е прв симптом на секоја љубов. Се разбира, ако се исклучи лажната грижа кон шефот (кариеризам), која е само егоизам, односно грижа за себе.
„Како не се грижам?! Па секое утро им оставам на децата и на жената пари на маса!“, крикнува модерниот, прогресивен, капиталистички воспитан маж. Да, така е, остава. Ама трагедијата е во тоа што и да ти остави некој вагон јаболка, а тебе ти треба само една круша за лек, ти сепак ќе умреш. Толку.
Извор:
Друго:
Венко Андоновски: Третото раѓање на човекот ...
Венко Андоновски : Талент и самоубиство! ...
