Православните секогаш ја сметале непроменетата истрајност на Православната Црква во Светото Предание како нејзина пофалба. Спротивно на ова, инославните – со исклучоци, особено во скоро време – ја сметале оваа истрајност како знак на опаѓање, како знак на оскудност во нејзиниот внатрешен живот. Особено, Протестантите нè укоруваат дека Православната Црква е „мртва“ и ја гледаат како „скаменета мумија“. Ова го покажува незнаењето коешто инославните обично го имаат за вистинската суштина на Христијанството, и покажува до кој степен тие ја мешаат откровенската вера со разни световни системи, со различни човечки вештини и творби. Бидејќи во вештините и науките има постојан развој и усовршување, тие мислат дека истото нешто треба да се случува во Христијанската религија, дека и овде би требало да има постојано поправања, промена, и замена на старото со ново, со еден збор – „модернизирање“. Гледајќи рационалистички на Христијанството, тие погрешно го разбираат неговиот откровенски карактер и го снижуваат на ниво на системи, коишто ги формирал човечкиот ум врз основа на разумот и запазувањата на петте сетила.
Оваа грешка не е толку нова, како што мислат некои. Им беше позната на Евгениј Вулгарис и на Адамантиос Кораис. Овие двајца големи учители на Хелените, кои беа далеку од „заостанати провинцијалци“, го осудија отворено и жестоко. „Верата не се менува со времињата“ напиша Вулгарис во 1756, „таа не попушта од околностите, не старее, туку секогаш си останува истата, и стара и нова. Зошто овие нови богослови (Папистите) се дрзнаа да го променат она што не може да се промени? Знаеме дека догматите на верата колку што се понови толку се посомнителни, и колку се постари толку се поавтентични и сигурни, исто како водите, колку се подалеку од нивните извори, толку се понечисти и матни, и колку се поблиску до нивните извори, толку се почисти“ (op. cit., p. 17). Кораис забележа во 1820: „(Нашата) религија, која е над умот, не е слична на рационалните науки и уметности. (Овие) науки и уметности, делото на човечкиот ум, се усовршени со напредокот на времето, толку, колку што нивната рационална моќ е усовршена преку философијата. Религијата, делото Божјо, е, напротив, расипана, доколку е одвоена во времето од нејзината прва објава, ако нејзините водачи не се грижат да ја чуваат недопрена, како залог ним поверен од нејзиниот Автор“ (Завештание на Тројца Епископи, Лондон, pp. xv-xvi). Подоцна, еден друг национален учител, Неофит Дукас, стави сличен нагласок на Божественото потекло на Православната вера, и на отфрлените новотарии, велејќи: „Црковните работи научени и донесени од Божествените Апостоли, и од Светите Отци собрани заедно на (седумте) Собори, бидејќи беа просветлени од Сесветиот Дух, се непроменливи; никој не може да додаде или одземе нешто од нив, или да ги измени... Исто како што Божествениот Законодавец ги кажал пред многу векови, па така да може да останат непроменети во сите векови“ (Говор кон Парламентарците и Сенаторите за Црковниот Предлог на Парламентот, Атина, 1845, pp. 8, 15).
Смртната непремостливост не го проследи строгото запазување на Преданието од страна на Православната Црква, како што инославните и некои номинални Православни тврдат, туку напротив, беше проследено од живоста на животот во Христа. Историјата на Источната Црква го сведочи ова, како пред расколот така и потоа, сè до наше време. Бројни нејзини сериозни проучувачи, како што Вулгарис и Џон Бронлај, го објавија ова. Во едно негово писмо до Французинот Јансенист Леклерк, во кое тој зборува за чудата, мачениците и другите светители на Православната Црква од времето на Расколот па сè до неговото време, Вулгарис истакнува дека Православието има родено безбројни светители, рамни на древните, и дека во целиот овој период тоа има изобилие на непрестани чуда, па така, ако што вели тој, „Нашата Црква е постојано прославувана и од Бога направена чудесна, ништо помалку после, отколку пред Расколот, и во денешно време“ (Писмо на Евгениј Вулагарис до Пиер Леклер, прво издание, од Андреас Коромелас, Атина, 1844, p. 68). Бронлај, истакнат Англикански химнолог, во неговата книга Химни на Светата Источна Црква, ги прави следниве важни забелешки: „Ни велат дека Грчката Црква е мртва Црква, без мисионерска ревност. Како може една Црква да биде окарактеризирана како немисионерска, којашто ги простира нејзините раце до Далечниот Исток, давајќи им го благословот на Евангелието на Татарите и Индијците; на југ, издигнувајќи го крстот во Арабија, Персија и Египет; и на север, ширејќи ја светлината до краиштата на Сибир? Како може една Црква да биде наречена мртва, којашто влезе во борба, гради во гради, со идолатријата, не само во првите векови, туку и во последните шест века, под гнасното суеверие на Турците, запазувајќи си ја верата во Христа низ овој интервал? Ниту една Црква не принесе толку маченици за Христијанската Вера... Доколку под трајно, непрекинато гонење - не неколку генерации, туку векови – Црквата може да ја одржи нејзината вера и да го сочува нејзиното сведоштво, тогаш, поимот ‘мртва’ не може да се однесува на неа“ (Џон Бронлај, Химни на Светата Источна Црква, Паисли, 1902, pp. 18-19).
Тогаш да не се грижиме, кога ќе чуеме нашето сакано Православие да биде окарактеризирано како мртво, бидејќи тоа го одржа светиот Залог неизменет низ вековите. Реалноста гласно противречи на тврдењето дека таа е мртва, и го покажува токму спротивното – дека таа е полна со живот.
Ако сторогата упорност во Преданието не го причинува умртвувањето на Црквата, туку напротив, апсолутно е неопходно за зачувување и плодоносие на животот во Црквата, тогаш изоставањето, па дури и делумно напуштање на Преданието предизвикува попуштање на нејзиниот живот и нејзино постепено распаѓање. Најуверливото сведоштво за ова е посведочено од историјата на Западната Црква, којашто воведе една новотарија и „модернизација“ по друга, воглавно од времето на Расколот и потоа. Овој Раскол на Западната Црква од Источната Православна Црква беше производ на Западните новотарии. И самата револуција на Протестантите, којашто ја расцепка Западната Црква на завојувани страни, беше производ на падот на Западната Црква, пад којшто се случи како последица на нејзиното искривување на Светото Предание. Сепак, воведувањето на новотарии продолжи. На пример, на крајот на деветнаесеттиот век, во кругот на Римокатоличката Црква се појави движењето на „Модернизам“ или Модернизација, коешто за своја цел го постави реновирањето на Христијанското учење, адаптирајќи го на современата световна мисла. Претставниците на ова движење и нанесуваа една штета по друга на Христијанската доктрина, и мислеа дека на овој начин тие повторно ќе ја оживеат нивната Црква. Но резултатот од ова лажно Христијанство на отфрлање на вистините на Верата и правење „адаптации“, беше тоа што голем број личности ги напуштија црквите и станаа целосни неверници (сп. П. Мелитис, Нека Биде Исчистен Патот, Атина, 1957, p. 28).
Протестантизмот, отфрлајќи го непишаното Предание, брзо беше поделен на различни вероисповеди, а тие пак на други, и така натаму, па така денес постојат безбројни Протестантски верски групи, наречени „Цркви“, производ на разните новотарии и адаптации на секој „современ дух“.
Важните лекции од историјата на Источната Црква, од една страна, и на Западната Црква, од друга страна, за несреќа не беа научени и усвоени од сите Православни од последниве два века. Голем број на современи Православни, не само лаици туку и клирици, не ги знаат, дури и клирици кои држат високи позиции. Од осумнаесеттиот век па наваму, тогаш, во Православните Цркви беа воведени разни новотарии – новотарии во иконописот, во музиката, во облеката и изгледот на клирот итн.
Модернизација на клирот
Сега стигнавме до темата за „модернизмот“ кај клирот: укинувањето на расото, потстрижување на косите исто како лаиците, и бричење на брадата. Како и другите новотарии што ги спомнав, исто така и овие се појавија за прв пат во Западната Црква. Потстрижани и избричени „Православни“ свештеници без раса веројатно за прв пат се појавиле во Грчките заедници во Европа, а особено во Виена, а потоа во САД, после големите миграциски токови во Новиот Свет, во првите две децении на дваесеттиот век. Од неодамна, беше направена значителна агитација дури и овде во Грција од страна на иноваторите, коишто сакаат клирот да се „модернизира“ преку сечење на косите, бричење на брадата, и отфрлање на расата. Особено, некои клирици овде веќе ги истрижаа косите исто како фризурите на лаиците.
(1) Укинување на расото
Во врска со обидите што ги прават некои за да го укинат расото, како главна секојдневна клиричка облека, и да го заменат со палто и панталони, јас сакам да го кажам следново:
Пред сè, расото е корисно за сосема јасно разликување на клириците од лаиците, дури и од далеку, и за потсетување на клирикот и на оние кои го сретнуваат дека тој е служител на Севишниот. Свети Василиј Велики многу убаво го објаснува ова во следниов пасус: „Посебноста во облекувањето, којашто однапред го најавува секого од нас и сведочи за професијата на живот по Бога, е корисна... Објавување преку изгледот е еден вид педагогија за послабите, за нивно држење настрана од лошите работи, дури и против нивната воља. Тогаш, како што има еден посебен начин во облекувањето на војник, друг кај сенатор, а трет кај некој друг, од коишто, во најголем дел, се подразбираат нивните служби, исто така постои одредена специфичност на Христијанинот во неговото облекување, преку чијашто инаквост се запазува пристојноста предадена од Апостолите“ (Долги Правила, Прашање 22; PG 31:980BC). Иако Свети Василиј им се обраќа на монасите, овие негови забелешки се однесуваат воглавно на клириците, и се во согласност со 27-от Канон од VI Вселенски Собор, којшто заповеда: „Никој клирик да не носи несоодветни облеки, ниту кога е во град, ниту кога оди по улица, туку да ги носи веќе определените облеки за клириците“ (Кормилар, p. 242).
Со неговиот достоинствен, свештен изглед, расото влева почит кај оние кои го гледаат клирикот. И постојано го потсетува на неговата духовна служба, го прави повнимателен во неговото однесување – „тоа е еден вид педагогија, за да го држи настрана од лошите работи“, како што забележува Свети Василиј. Панталоните и палтото, напротив, не објавуваат ништо посебно или било каква служба, ниту пак го изразуваат она што е достоинствено и што му доликува на свештеникот, ниту пак влијаат на свеста.
Англискиот богослов Ричард Литлдеил со големо расудување го забележа чудесното влијание што го врши расото, како врз клирот така и врз народот, како што е очигледно од следниов пасус од неговата книга Светата Источна Црква, каде што тој вели: „Со сета едноставност на нивните мантии, има посебен мир и достоинство во изгледот на Грчките свештеници, којшто е многу впечатлив. Тие никогаш не ги забораваат нивната свештеничка служба и одговорност, и затоа никогаш во било кои околности не ги соблекуваат нивните раса. Секогаш ги гледате во нивните темни облеки, со високата капа (камилавка) и црниот вел (панакамилавка), коишто од памтивек биле нивна вообичаена облека. Тие чекорат со еден надземен спокој, што дури и несакајќи предизвикува почит кај сите“ (Ричард Литлдеил, Светата Источна Црква, Лондон, 1870, p. 69).
Иноваторите или „модернизаторите“, кои сакаат расото да биде укинато, ја превидуваат оваа многу важна духовна, религиозна страна на прашањето, и судат со божемски естетски критериуми. Тие велат дека се згрозени од грдотијата на расото. Тие сакаат расото да биде укинато, бидејќи е грдо – според нивниот вкус. Фотиј Кондоглу дава прекрасен одговор на овој аргумент. Пред сè, вели тој, во црковните работи „нема добар вкус според световните симпатии и антипатии. Добро и убаво е она што е пристојно и достоинствено, што í доликува на духовната служба на свештеникот... Облеката и изгледот на клириците треба да укажуваат на нивната духовна служба“ (Ортодоксос Типос, 10 август, 1969). Второ, расото ги прикрива случајните естетски недостатоци на клириците: кривите нозе, долгите раце, стомакот, грпката итн. „Сите тие се облечени со пристојно и духовно достоинство“ (на истото место).
(2) Кратење на косата
Во врска со косата, иноваторите, кои сакаат клириците да имаат кратки коси, како што се навикнати лаиците да прават во наше време, мислат дека имаат непоколеблив аргумент за ова во Првото Послание до Коринтјаните, 11, 14. овој стих вели: „Нели и самата природа ве учи дека е срамно за мажот да има долга коса (кома)? Но, ако жената си ја остави косата, тоа е чест за неа, бидејќи косата ñ е дадена место покривало“. Тие го преведуваат поимот кома како „долга коса“. Но ова е само дел од неговото значење. Кома има дополнително значење „си ја украсува косата“. А за должината на косата, не можеме да заклучиме од овој пасус дека клириците треба да си ги кратат косите според современата мода на лаиците, оставајќи го тилот гол. Она што очигледно ги осудува мажите е воглавно – не посебно клириците – оставањето на нивната коса целосно непотстрижана, така да паѓа до појасот, како што правеа жените порано, и нејзиното украсување. Во Апостолските Установи го наоѓаме значењето на стихот и во толкувањето коешто го дава Зонара на 96-от Канон од VI Вселенски Собор. Институциите на Светите Апостоли велат: „Не ñ давај посебно украсување на природната богомдарувана ти убавина, туку намали ја смирено пред мажите, на овој начин не давајќи ñ претерана грижа на твојата коса“ (PG 1:564C). Зонара вели дека 96-от Канон од VI Вселенски Собор ги екскомуницира оние кои воопшто не си ја кратат косата, туку намерно ја оставаат да паѓа до појасот, како кај жените, исто така и оние кои ја фарбаат, или ја врзуваат со трски за да ја навиткаат, или пак ставаат перики (Кормило, p. 306). За да имаат клириците доволно долга коса што ќе го покрива тилот, не е забрането ниту со зборовите на Апостолот, коишто ги спомнав, ниту со Апостолските Институции, ниту со Каноните. И тоа е во согласност со најстарите сочувани икони од Христос, на коишто Богочовекот и „Великиот Првосвештеник“, како што Го нарекува Апостолот Павле (Евр. 4, 14), е изобразен со коса која му паѓа на рамената.
Тогаш, нашите клирици нека не ги слушаат иноваторите, кои сакаат од нив да направат имитатори на лаиците и инославните клирици, туку нека си останат подражаватели Христови, според поттикот на Апостолот, којшто вели: „Угледајте се на мене, како што и јас на Христа!“ (I Кор. 11, 1).
(3) Бричење на брадата
„Модернизаторите“, сакајќи да ги направат Православните по образ и подобие на неправославните, изнесуваат како аргумент против брадите, дека тие се грди и нечисти. Тие ја превидуваат духовната страна на прашањето, којашто е суштинска. Тогаш, јас ќе проговорам за ова, и после тоа ќе им одговорам на нивниот аргумент, којшто, божемски е базиран на естетика и хигиена.
Има места во пишаното Предание – конкретно во Стариот Завет – коишто забрануваат сечење на брадата. Најавторитетно е следново, од Левит. „И пак му рече Господ на Мојсеја, велејќи: Кажи им на свештениците, синовите Аронови... не смеат да ја бричат главата своја, ниту да го расипуваат обликот на брадата своја“ (III Мојс. 21, 1, 5; 19, 27). Овде Бог, преку Пророк Мојсеј, заповеда свештениците да не ги сечат нивните бради. Во Новиот Завет, нема препорака за брадите; но Апостолските Установи и многу старите икони сведочат дека традицијата за несечење на брадите на клириците продолжува и во Апостолски времиња. Апостолските Установи одлучуваат: „Никој не смее да ги уништува влакната на неговата брада, ниту да го менува машкото лице со насилство на природата“ (PG 1:565А-568А).
Значајноста на брадата од духовна, еклисиолошка перспектива лежи воглавно на фактот што таа предизвикува почит. Големиот народен Учител, рамноапостолот и Свештеномаченик Козма Етолски, го сфатил ова многу добро, така што го разјаснува ова во неговото учење. Тој вели: „Ако се случи да има човек на триесет години, кој си ја остава брадата да расте, и некој од 50, 60 или 100 години кој се бричи, тогаш оној кој има брада нека седи на повисоко место од оној што ја бричи, како во црква, така и на трпеза“ (Августин Кантиотис, Свети Козма Етолски, Атина, 1959, p. 86).
Иноваторите, како што реков, презирајќи ги овие моменти, коишто се суштински, прибегнуваат кон естетика и хигиена со цел да ги осудат брадите на клириците. Од естетски аспект, велат тие, брадите се грди и антипатични. Меѓутоа, ова тврдење не држи место. Никој не може сериозно да тврди дека античките Грци биле инфериорни во естетските чувства. Напротив, тие се признати низ светот како par exellence љубители на убавото. Покрај тоа, тие носеле бради, факт што сведочи дека тие не ги сметале брадите како грдотија. Хомер, Есхил, Софокле, Еврипид, Милтиадис, Темистокле, Перикле, Сократ, Платон, Аристотел, Хипократ и други истакнати наши претци се претставени со бради, како денешните свештеници во Грција. Исто така да забележиме и дека брадестите философи Платон и Аристотел биле основачи на естетиката!
Брадите на свештениците им изгледаат грдо само на оние кои се пристрасни против нив, бидејќи страдаат од незнаење за работите од Православната Вера и за естетиката. Простодушните, побожни лаици не ги сметаат брадите за грди и не ги мразат оние кои носат брада. Со почит, скрушеност и љубов, лаиците мажи и жени се наведнуваат и им целиваат рака на брадестите клирици, и се прекрстуваат пред иконата на брадестиот Богочовек, брадестите Пророци, Апостоли, Свети Монаси и други Светители, и ги целиваат. Брадите не ги одбиваат децата, дури и во земја како Америка, каде што клирик со брада е ретка појава. Една од најсаканите личности за малите деца е Дедо Мраз, Свети Никола, со неговата раскошна, потполно бела брада, којшто (како што им кажуваат нивните родители) доаѓа секоја година во навечерието на Божиќ и им носи подароци. Децата се радуваат кога гледаат слични на него, особено живи, имено, луѓе облечени во неговата карактеристична (за нив) облека и голема брада. Колку се вистинити зборовите Господови: „Ако не се повратите и не бидете како деца, нема да влезете во царството небесно“ (Мт. 18, 3).
Во врска со аргументот за хигиена, дека брадите се нечисти, за мене е доволно да речам дека тоа покажува запрепастувачка површност. Според овој аргумент, сите славни Грци коишто ги споменав мора да имале нечист изглед, исто така и Христос, Пророците, Апостолите и другите Светители. Каква површност, каква безбожност, какво хулење!
Преводот од англиски јазик е на Јани Мулев,
а е направен од изворникот:
Constantine Kavarnos,
Orthodox Tradition and Modernism,
Etna, California, 1992
