Митрополит Струмички Наум: Зошто неутешно и беспомошно страдаме?

Недела на простувањето (26.02.2012)

На Прочка, во црквата на светите Методиј и Кирил во Струмица, беше отслужена Вечерна богослужба. Митрополитот Струмички г. Наум одржа беседа и побара прошка од секој од присутните свештеници и верни како и тие од него. Верните исто така си побараа прошка еден од друг.

Зошто неутешно и беспомошно страдаме?

Секогаш кога страдаме неутешно и беспомошно, страдаме заради една и единствена причина – останати сме без благодатта Божја, а не заради нешто друго. Се поставува клучното прашање – зошто остануваме без благодатта Божја? Остануваме без благодат, главно, затоа што тоа што ни се случува однадвор не го примаме како дар Божји и не Му благодариме на Бог. Затоа, деца, сѐ што ви се случува примајте го како дар Божји и за сѐ благодарете Му Нему. Тоа е патот до Царството Небесно, пред сѐ внатре во нас. Тоа е патот до Оној Кој вистински нѐ љуби.

Многупати сум нагласил, колку е битно нашиот духовен подвиг да се случува во познание, а не стихијно и во незнаење. На пример, замислете ги сега погубните последици од прелесната мисла дека страдаме заради нешто што ни се случува однадвор, а не заради тоа што сме отстапиле од благодатта Божја, или таа од нас. Двете различни мисли се два различни пата. Прифаќањето на едната од двете мисли е прифаќање на соодветниот пат. Немаме многу време и немаме многу прилики во овој живот, та да можеме да си дозволиме да го одбираме погрешниот пат.

Но, пред да ги разгледаме неколкуте важни места од она што го напишав во првиот пасус, да се потсетиме на еден многу важен дел од православната Христологија, кој ќе ни ја осветли целата тема за која говориме: „Човековата природа и Божјата благодат не се меѓусебно спротивставени туку, токму напротив – човекот престанува да биде потполн човек ако го промаши своето сопствено предназначение, односно личната благодатна заедница со Бог и непрестајното растење и восовршување во неа, односно обожението. Исто така и човековата слобода и Божјата благодат не се меѓусебно спротивставени туку, токму напротив – човекот престанува да биде вистински слободен ако ја отфрли благодатната заедницата со Бог. Според свети Максим Исповедник, и самото обожение на човекот, сфатено во оваа смисла, е нешто природно за човекот, зашто тоа е цел на Божјата Промисла од самиот почеток. Неговото учење за спасението се темели на идејата за учествување и заедничарење, која не ја исклучува ниту благодатта ниту слободата, туку го претпоставува нивното соединување и соработка, кои, еднаш за секогаш, се повторно востановени во воплотениот Логос и Неговите две волји“.

А сега, да се вратиме на нашата тема и на поважните поенти што можат да се извлечат од првиот пасус:

Прво, ако остануваме без благодат, затоа што тоа што ни се случува однадвор не го примаме како дар Божји и не Му благодариме на Бог, тогаш вината никогаш не можеме да ја бараме во некој или нешто што е надвор од нас, туку секогаш само во самите себе – заради погрешниот начин на кој функционираме. Знам дека зборовите 'никогаш' и 'секогаш' треба ретко да се користат, но во дадениов случај нивната употреба има апсолутна оправданост. Сетете се само што значеше барање на човечка а што на Божја правда и сè ќе ви биде јасно. (Се двоумам во овој момент дали уште еднаш да ја објаснам разликата помеѓу човечката и Божјата правда, и тоа ме жалости – ве молам, напишете нешто за таа разлика, да проверам дека знаете и да се утешам.) Битно е да запамтите дека оној што ја бара човечката правда се откажува од Божјата благодат.

Второ, зошто велам: секогаш кога страдаме неутешно и беспомошно? Клучните зборови се неутешно и беспомошно. Ние во овој живот не можеме да ги одбегнеме страдањата, заради тоа што ги наследивме последиците од Адамовиот пад. Но, едно е да страдаш без утеха, а друго – со утеха; едно е да страдаш без помош, а друго е со помош; едно е да страдаш без надеж, а друго – со надеж; едно е да страдаш бесцелно, а друго – со цел; едно е да страдаш бесмислено, а друго – со смисла; едно е да страдаш непромислено, а друго – со Промисла; едно е да страдаш од самољубие, а друго – од љубов и едно е да страдаш заради себе, а друго – заради Богочовекот Исус Христос.

Овде ми се отвора убав простор да ја објаснам и обратната состојба дека ако благодатта Божја е присутна во нас, тогаш што и да се случува од надвор не може да биде причина за наше неутешно и беспомошно страдање. Доказ за ова што го говорам се светите маченици, преподобните Отци и јуродивите заради Христос. Знаете сите какви маки и други страдања трпеле и колку благодатта Божја им содејствувала, та не само што и болки не чувствувале туку и многу чуда правеле; од кои најголемото – тагата заради спасението на своите непријатели. Непотребно е сега пред вас да наведувам примери од „Житијата на светите“.

И уште една вистина да не заборавиме: благодатта Божја, односно несоздадената енергија (или енергии) на Света Троица или бесмртната светлина на богопознанието е лична енергија Божја. Што значи тоа? Тоа значи дека Бог ја дава кому сака и ја одзема кому сака, непринуден од никого и од ништо, нормално – притоа промислувајќи за нашето спасение. Следователно, на Божјиот суд е дали благодатта ќе биде одземена од оној што згрешил или нема – или ќе му биде додадена, односно, дали благодатта ќе му биде дадена на оној што направил добро или нема – или дури и ќе му биде одземена. Тоа Божјо дејствување исклучиво останува акт на слободната Божја волја, а човек може да го препознава во зависност од својата просветленост. Нешто ни е и однапред откриено: „А оној слуга кој ја знае волјата на својот господар и не се приготвил и не постапил според волјата негова, ќе биде многу биен. Кој, пак, не знаел и направил нешто достојно за казнување, ќе биде малку биен. Кому е многу дадено, многу и ќе се бара од него; и кому му е поверено повеќе, повеќе ќе се бара од него“ (Лука 12, 47-48); но ова е друга тема. Инаку, таман работа ако Бог ни воздадеше според нашите дела! Затоа треба да се врзуваме за Господ, а не за некакви правила.

Трето, 'одењето во Црква' (популарно кажано) не е заради нешто... туку заради Некого. Веќе имам напишано: Ние во Црквата не влегуваме заради здравје, заради успех во работата или заради власт и пари, па дури ни заради спасение, туку – заради Него. Затоа што секогаш кога во Црквата одиме заради нешто а не заради Него, и секогаш кога во Црквата бараме нешто (па макар и спасение) а не Него – ние всушност градиме со Бог наемнички а не слободен, љубовен и синовски (личносен) однос. Болеста или здравјето, успехот или неуспехот, животот или смртта – децата Божји со подеднаква благодарност ги примаат од Бог и на тој начин ја задржуваат Божјата благодат со себе, го задржуваат своето восиновување и своето наследство.

Овде би додал само уште нешто за молитвата, во контекст на претходно наведеното: Што значи тоа за нашата молитва дека Го бараме Него а не нешто? Се сеќавате што ви имам кажано, дека само првиот призив е молитва, а дека сите понатамошни призиви се давање – тоа е во случај кога Го бараме само Него. Во случај кога бараме нешто а не Него, тогаш молитвата се претвора во едно бесконечно и бесплодно барање – кое на крај нè заморува и го напуштаме. Он толку копнее по нашата љубов што ‘секогаш се надева’ и на првиот наш призив се појавува и општи со нас, но во случајот кога ние бараме нешто а не Него, ние не Го ни забележуваме. Што да кажам понатаму..? Да не должам, од оваа евангелска реченица сѐ ќе ви стане јасно: Никој не може да Го нарече Христос Господ освен во Светиот Дух (1. Кор. 12, 3).

Една од пројавите на погрешниот начин на кој функционираме е и кога не им простуваме на нашите ближни, вклучувајќи ги тука и 'непријателите'. Еве што ви имам некогаш кажано:

Видете, деца, работите се многу едноставни: оној што им простува на сите што му згрешиле, па дури и на своите најцрни непријатели, има Божја благодат во себе; а оној што нема да му прости и само на еден човек, па бил тоа и најцрниот непријател, има демон во себе. Простувањето е сведоштво за присуството на благодатта Божја, а непростувањето е сведоштво за заробеноста од демонот. Истото важи и за барањето прошка. Значи, оние што се на вториот степен од духовниот развој, просветлувањето на умот, и да „сакаат“ не можат да не простат или да побараат прошка. Тоа би значело моментално затворање на срцето за умносрдечната молитва. Оние што се наоѓаат на првиот степен, чистењето на срцето од страстите, водат борба со самите себе аскетски (да се принудат) на дело да простуваат и да бараат прошка, иако тоа не го чувствуваат.

И зборовите од Евангелието „ако ли не ги простите грешките на луѓето, ни вашиот Отец Небесен нема да ви ги прости вашите“ (Матеј 6, 15), не треба да се сфатат така како што буквално ги читаме, туку овие зборови значат дека ако не им ги простуваме грешките на луѓето, не дека Бог пак не ни простува (чувај, Боже, од таква хула!), туку ние самите се одделуваме од Божјата благодат и самите себе се осудуваме и одделуваме од Бог. Ние самите на себе не си простуваме. А од вакво нешто нека нѐ сочува Господ.

На крај, простете ми и мене.., во Господ Исус Христос и заради Него, сѐ што сум ви згрешил! И знајте дека од мене секогаш ви е простено, однапред.

Митрополит Струмички Наум