ГРЕВИТАЦИЈА
На бојното поле на секојдневниот труд во доброчинството (намерно се служам со милитаристичка терминологија) невозможно е да има неутрални. Тоа е она што современиот човек кукавички сака да го игнорира, како ној со главата закопана во песок. Целиот труд на идеолошкиот релативизам, сите неброени либералистички демагогии се во функција на потребата да се биде неутрален, невклучен, неопределен, игнорантен кон вечната борба на доброто наспроти отсуството на добро. Да се биде определен, да се биде активен и саможртвено посветен, тоа значи да се биде обележан како фундаменталист и екстремист. Нешто да се прогласи за вистина и тоа апсолутна вистина може и да е дискутабилно, но тука станува збор за доброто и доброчинството. Пилат можеше иронично да ги измие рацете пред прашањето што е вистината, но тоа немаше да му успее, ако беше во прашање доброто. Тоа е напишано на телесната табличка на нашето срце.
Да се инсистира на бескомпромисност кон доброто, во светов во кој живееме, може да се окарактеризира како дрскост. Во најмала рака претенциозност. Тоа ја нарушува конвенцијата на современиот опортунизам кој диктира: ни топло, ни ладно, туку млако. Царството на сурогатите и компензациите. Нашата недоволна љубов кон човекот, вистинскиот човек полн со недостатоци, рани и аномалии, ја заменивме со теоретска филантропија или теле-филантропијата, со спонзорство преку кредитната картичка и бесплатните телефонски броеви на телевизиските екрани, со дописни учества и спонзорства во некои невладини организации, без проверка на нивниот политички и морален кредибилитет, со неприродна приврзаност кон домашните миленици, која ги модифицира кучињата и мачките, и што уште не, во некакви бизарни антропоморфни карикатури. Нешто како островот на доктор Моро, само што процесот е глобален и тоа се случува пред нашите очи. Административната процедура за да се посвои дете или куче е безмалку истоветна. Се бараат подеднакви услови за новиот член на семејството, дури и изјаснување кому миленичето ќе му припадне во случај на развод на бракот. Од друга страна абортусот, на пример, се прифаќа како можност за избор. Зошто да го загрозуваме сопствениот комодитет или зацртаниот семеен буџет со уште еден човек на земјава? Ова е само набројување на симптоми. Сепак, за да фрлиме малку повеќе светлина не само на нашата лична животна етика, туку и на смислата на нашето историско битие во целост, неизбежно е да се запрашаме: не дали грешиме, туку каде грешиме, и што подразбираме под поимот грев?
• Гревот и вештината на војување.
Постои една сила што многу посилно од гравитацијата нé привлекува кон земјата. Притискајќи нé сé подалеку од нашата вистинска татковина, Царството Небесно, гревот ја дезинтегрира во нас природната структура на доброто, убавото и вечното. Сето она што е вложено како дар во Божјата творба наречена човек.
Постои и невидлива борба, како што ја нарекува свети Никодим Агиорит, која не се случува во нетварните сфери, на небото и поднебесјето, меѓу ангелите и демоните, далеку од човекот и светот, туку тука и сега во нас и околу нас. Ние можеме да го игнорираме нејзиното постоење и како убедени агностици да потпишеме капитулација со секој гест и мислење во нашиот живот, но борбата и понатаму постои и ќе се случува сé до крајот на историјата. Како и секоја друга борба и оваа е исткаена од безборој победи и порази. Секоја победа е чекор напред на патот кон нашата првоначална татковина во рајот. Секој пораз е содржина на оттуѓувачката сила што нé прави доброволни робови на минливото и пропадливото. Зашто тоа се случува не без наша согласност. Дури и тогаш кога ñ се поклонуваме на идејата за слобода како на златно теле, нашата слободна волја е таа што ја прифаќа или отфрла страната на Оној, Кој ја извојува за нас предвечната победа.
Самите се прогласуваме за егзистенцијален инцидент, за случајна комбинација на молекули. Но таа комбинација од молекули знае да мисли и да љуби. Таа комбинација од молекули има одговорност и задача во своето постоење. Случајното не може да биде утешна замена за она што постои според совршената божествена волја и има постоење полно со смисла, независно од тоа дали ние проникнуваме во ова откровение, дали го бараме, или го прогласуваме за непостоечко. И откако ќе ги затвориме очите светот продолжува да постои.
Дали на современиот човек му е јасен поимот грев? Од Шопенхауеровиот и Ничеанскиот атеистички песимизам, па сé до оскудната философија на Златниот компас (Golden Compass) и ним сличите секуларистички конструкции, гревот е измислица и алатка на извесна спиритуална олигархија, со која човекот е зграпчен за најосетливиот орган - совеста. Гревот, или поточно поимот за гревот, е јаремот кој не му дава на човекот (согледан во ренесансни рамки) да ја подигне главата (повеќе реторички одошто физички).
• Гревот како онтолошко промашување. Етимологии.
Во старозаветната библиска терминологија, вообичаениот збор за грев е het. Неговото буквално значење е да промашиш, т.е. да не ја погодиш целта. Поим кој повеќе упатува на вештината на стрелаштвото, одошто на теологијата или моралот. Ова буквално значење навидум воопшто не кореспондира со сфаќањето на гревот како чинење зло. Истата привидна несообразност ја среќаваме и во употребата на грчкиот збор hamartia (ἁμαρτία) во Новиот Завет. И тука етимолошкото значење е да ја промашиш целта, или да ја промашиш поентата. Дали е тоа само историска коинциденција во употребата на погрешни зборови, или изборот токму на ваква формулација ни открива подлабоки слоеви во разбирањето на гревот во животот на човекот?
Имено, во православната христијанска теологија поимот грев не се сведува само на извесен морален faux-pas, непослушност кон одредени правила и закони, туку за суштинско изневерување на сопствената природа. Тоа е она што современиот секуларен ум не го зема предвид и затоа со трагична лекомисленост ја дисквалификува или сатанизира дури и непретенциозната употреба на зборот грев во секојдневниот говор. Гревот е атавизам од некоја пуританска праисторија. Гревот е измислица за плашење на закрепостените. Гревот е израз на застарена религиозна репресија. Репресија што како перверзно семејно наследство се пренесува од генерација на генерација како дренова прачка зад вратата. Но, што сé всушност подразбираме под поимот грев? Какви артикулации се јавуваат во религиозната свест на човекот во различни периоди и простори на нашето историско постоење?
Јудеизмот смета дека гревот е прекршување на било која Божја заповед. Тој учи дека гревот е дело (чин), а не егзистенцијална состојба. Грев е секоја мисла, збор, или дело што го престапува Законот Божји. Секој оној што не го извршува, или не се придржува до она што е пропишано со заповедите, и на тој начин ñ се спротивставува на волјата Божја, тој е грешник.
Исламот за грев (khati'a) ги подразбира сите нешта што се спротивставуваат на волјата на Аллах (Бог). Како и во Јудеизмот, и во Исламот гревот е пред сé модус на дејствување, а не состојба на постоење. Куранот учи дека човечката душа е неизбежно приврзана за злото, освен ако Бог не ја излее Својата милост врз неа и дури ни пророците не се беспрекорни и ослободени од вината.
Во Хиндуизмот, зборот грев (на санскрит pāpa) често се употребува за да ги опише дејствата што ја создаваат негативната карма, преку нарушувањето на моралните и етичките кодови, коишто по автоматизам предизвикуваат негативни консеквенци. За разлика од Јудеизмот, Христијанството и Исламот, на пример, гревот не е злочин против Божјата волја, туку против Dharma, т.е. против моралниот поредок и против самиот себеси. Со други зборови, гревот за последица го има нарушувањето на универзалната морална хармонија и личната несреќа на човекот како повратна спрега во форма на лоша карма.
Будистичката етика по својата природа е консеквенцијалистичка и не се базира на обврска кон било каква божествена инстанца. Таа е втемелена на емпатијата (сочувството) кон сите сетилни битија и на грижата да се предизвика нивната среќа, а да се спречи нивното страдање. Благосостојбата на секое сетилно суштество е сфатена како цел за себе и нема претензии да биде средство кон некакава трансцендентна цел или завршница. Во таа смисла, будистичката етика тесно кореспондира со секуларната етика и нема соодветен еквивалент со Авраамскиот концепт за грев. Будизмот го застапува природниот принцип на карма, според којшто распространетото страдање е директна и неминовна последица на лакомоста, омразата и измамата. Затоа, за да се спречи страдањето во светот, егоизмот треба да се замени со самопрегор, омразата со сострадание, а измамата со мудрост.
Во Шинто религијата не постои доктрина за грев. Доброто и злото превасходно се сфаќаат во естетска смисла и поистоветени се со прави и криви линии. Matagatsubi, духот на искривените линии (или духот на извитоперување) ги предизвикува лошите дела, сите несреќи и катастрофи со предизвикување дебаланс, т.е. дисхармонија и искривување на она што е право и чисто. Делата на злото во учењето на Шинто се селектирани во две категории: amatsu tsumi, т.е. врвни и најпогубни злодела и kunitsu tsumi, т.е. обични прекршоци.
Атеизмот најчесто прави дистинкција меѓу гревот и етичкиот код на однесување. Според ова гледиште, поимот грев главно е сврзан со теолошкиот систем на верување, којшто е спротивен на атеизмот, и е одвоен од концептот за правилно и погрешно. Атеистите обично не го користат терминот погрешно во смисла на нарушување на определен морален систем, особено ако погрешно треба да означи дејствување спротивно на желбите и повелбите на некаква натприродна, т.е. божествена инстанца. Наместо тоа, атеизмот ги претпочита термините лошо или неморално, еманципирани од било каква религиозна конотација. Повеќето атеисти сметаат дека моралните норми произлегуваат исклучиво од вкоренетите обичаи или вродените човечки карактеристики, а не од некаков религиозен авторитет. Тоа сепак не значи дека атеизмот ги отфрла строгите морални норми, иако концептот за грев во ова гледиште апсолутно не постои.
• Гревот како juxtaposition на беспрекорната природа. Гревот како болест.
Во човечката историја постојат имено толку гледишта и артикулации на поимот грев, колку што имало и има луѓе на земјата. Секој соочен со својата несовршеност и секој исправен пред предизвикот на своето богоизворно совршенство. Да се живее во покајание, тоа значи да се признае потребата од постојано духовно очистување, преобразување и просветување. Тоа ја образува динамиката на нашата создадена природа. Да се гледа со широко отворени очи во секоја, дури и најмала можност за подобрување (удобрување, т.е. украсување) на нашата природа со добродетел, како честица на совршенството за кое сме создадени, тоа значи да се црпе од самата суштина на нашето предназначение. Зашто, нашето историско битие не му робува на некаков фатум, на некаква предодреденост, туку во плиромата на дарот на слобода тоа е повикано, т.е. промислено, кон подобието на божествената беспрекорност. Оттаму непрестаната дијалектика со која се вознесуваме кон нашиот единствен праобраз, Богочовекот Христос.
Човекот е создаден за да биде мошне добар (1 Мој. 1, 31), да биде совршен. Човековата природа во нејзината почетна позиција, така како што премудроста Божја ја промисли, во себе немаше недостаток. Но, со изневерувањето на божествената љубов и престапувањето на единственото правило што му беше дадено на првиот човек, гревот се вгнезди во човекот. Во таа смисла, гревот не е само просто прекршување на определен закон и конвенција, туку изневерување, промашување на задачите и предизвиците на беспрекорната природа. Нејзината совршеност е вкоренета, како во некоја ембрионална фаза, имено во нејзината почетна беспрекорност. Затоа, како што сведочи и свети Максим Исповедник, Христос ќе се воплотеше и ќе станеше Човек дури и ако Адам не згрешеше. Гревот е патолошка состојба на човечката природа. Манифестација (симптом) на податност кон пропадливост и непостојаност на она што беше создадено да биде совршено. Во вакво светло, или поточно во ваква сенка и темнина го виде Бог Адама по првородниот грев. Тоа е проклетото наследство од нашиот прародител. Ние не го наследивме Адамовиот грев, туку, подеднакво погубно, ја наследивме склоноста да грешиме. Еден вид суштинско нарушување на имунинтетот на нашата природа.
• Гревот како вкоренета навика.
Беспрекорноста во која сме создадени и совршеноста кон која треба да тежнееме, велам треба сообразно историското искуство на нашето поведение како чеда Божји, сé повеќе бледнеат во нашето поимање на животот. Забораваме дека совршеноста во доброто не е некаков апстрактен етички идеал, туку е (или барем треба да биде) онтолошко животно настроение. Латентната мизантропија на световниот хуманизам го отфрла поимањето на човекот како битие создадено според образот и подобието Божјо, како битие создадено за совршенство. Човекот е плод на митолошки долга еволуција во мешањето на одредени белковини, аминокиселини, електрични празнења и неисцрпни океани на чиста вода. Со ваков рецепт лесно е да се прифати несовршеноста. Лесно е да го прифатиме гревот како нешто присушто. Мрачно, но присушто.
Тука не станува збор само за релативизирање на вредносните критериуми, за двосмислената мерка за тоа што е добро, а што не е, туку за прифаќање на грешноста како дел од нашата природа. Суштинската разболеност ја прифаќаме како природна состојба, како еден поинаков вид здравје. Зарем е можно да се претворивме во такви демагози?
Постоењето во паднатата природа значи промашување на изворната. Тоа не е некаква егзистенцијална фаза, туку гребнатина што се претвора во хронична болест, преседан што станува навика. Зарем е потребно да се наведуваат примери од секојдневниот живот за тоа како грешиме по некоја прифатена инерција? Како механички кукли што повторуваат извесна апсурдна и опасна игра (грев). Секојдневно. До потполна отапеност на сетилото за добро. И тоа не е сé.
• Гревот како зависност.
Екстремната инстанца на животот без покајание, во контекст на суштинското промашување на стремежот на нашата природа, е состојбата на потреба од безразличност на нашето поведение. Но, секој наш гест, збор или мисла имаат свој предзнак. Плус или минус дело. Плус или минус исказ. Плус или минус мисла. Затоа, наспроти тоа, секуларниот концепт на слободата инсистира секое наше дејствување, секоја наша интелектуална или физичка активност, да се посматраат неутрално, во некакви лабораториски услови, во кои може да се исценира (или инсталира) матрикс од новокомпонирани вредности. Лажни вредности (или лажни идеали) што Френсис Бекон ги нарекува идоли (idola): на племето, на пештерата, на пазарот, и на театарот. Тие ги опфаќаат сите аспекти на човековата вештина во создавањето и вкоренувањето невистини (како верни чеда на таткото на лагата) во животот. Измами, како Тесписови маски врз лицето на гревот како таков. Зачудувачка е спремноста на човекот денес да ñ даде најблазирани имиња и највиртуозни оправдувања на својата приврзаност кон гревот. Како наркоманска зависност. Полесно е падот да се прогласи за нешто нормално и прифатливо, па дури и насушно, отколку да го признаеме промашувањето и да се потрудиме во покајанието. Дури и искуството од самата причина на падот, вкусувањето од дрвото на познанието на доброто и злото, не е во состојба ништо да промени. Ефектот изостана од едноставна причина. Човекот го вкуси овој плод (којшто зрееше во Едемската градина токму за него) прерано, во погрешно време, та затоа и ефектот беше погубен. Тој наместо некоја особена мудрост и проникливост, само сфати дека е гол. Разликувањето на доброто и злото, низ диоптријата на помрачената природа) останаа за човекот само претпоставка. Нишало меѓу половите на вистината и лагата.
Но, меѓу другите особини, лагата најсилно ја карактеризира краткотрајноста. За тоа постојат поговорки на секој човечки јазик. Дури измерена и со историјата, лагата која се обидува да му даде ново значење на поимот грев, бидејќи и самата му е иманентна, не може да го поништи или релативизира она што е бескрајно, беспочетно и неизменливо, а тоа е фактот дека во полнотата на совршенството, во кое благодатно постоиме, по личен избор и сообразно со нашиот духовен труд, гревот е нешто неприфатливо и противприродно.
Дури и елементарното настроение на умот и волјата кон ова сознание е доволно, за човек да се сочува верен на својата природа. Зашто, некои, немајќи Закон, сами од себе вршат сé по законот; тогаш тие, иако немаат Закон, сами во себеси се закон; поради тоа што делото на Законот е напишано во нивните срца, та затоа се управуваат според Законот, бидејќи нивната совест им сведочи за тоа, и нивните мисли помеѓу себе се обвинуваат или оправдуваат (Рим. 2, 14-15 ).
Митрополит Методиј Златанов
(Извадок од зборникот есеи “Безбојни патокази“, издавачки центар ТРИ, Скопје, 2010)
http://www.akmpe.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1107&Itemid=28
