Архимандрит Лазар (Абашидзе)
Колку малку простор оставаме во нашиот живот за вистинската вера! Колку нештата, со кои е исполнет нашиот живот, навистина ги правиме со вера? Нештата што ги правиме ниту оддалеку не се сите „според верата“, макар што ни изгледа дека денес многу сме се потрудиле „заради Бога“. А и самата вера може да биде различна: дури ни верата не е секогаш силна, спасоносна: но и бесовите веруваат, а треперат (Јаков 2:19) - демоните не само што веруваат, туку, дури, ни најмалку не се сомневаат во постоењето на Бог, во постоењето на рајот и на пеколот, па дури и знаат сигурно дека ќе бидат предадени на вечниот оган во пеколот заради своите зли сплетки, а сепак не помислуваат да се поправат. Голем број луѓе изјавуваат дека длабоко веруваат, покажуваат извесни постапки дека навистина во извесна мера веруваат. Па сепак, и тука најчесто не се работи за вера којашто спасува!
Која е, всушност, верата којашто човекот го прави заедничар со Бога?
Постои вера којашто го доведува човекот до патот кој води во Царството Небесно, како „воведна вера“, и постои „активна вера“, „жива“, „вистинска“ вера којашто веќе води по тој пат и нè воведува низ самата врата. Или, уште, и вака: едната само води до царскиот дворец, но не смее да влезе внатре, зашто не познава никој од царските слуги, а втората има познанства, добри врски со дворјаните, може да дојде дури и до Самиот Цар, за да го претстави некој свој познаник и да го препорача на Самиот Цар. Меѓутоа, не значи дека првата вера нема никакви надворешни дела и дека е само „вера без дела“ (Јаков 2:17), како што често мислиме. И тука можат да постојат мноштво дела, па дури и „бурна“ активност, коишто сепак не се дела од длабока вера, туку обратно: со внимателно проучување, тие дури сведочат за слаба, тромава, полужива вера. Тие дела кријат во себе голема примеса неверие и сомневање, и попрво се работи за доверба во самиот себеси отколку за доверба во Бога и во Неговата совршена Промисла. И едната и другата вера се манифестираат формално: само што првата работи „според логиката“, „според разумот“, со „пресметливост“ и со „внимателност“, а втората со тајни сили коишто ì се недостапни на логиката, коишто дејствуваат според сосема други закони, поточно, според некое длабоко внатрешно чувство на Божјото присуство и препуштање на самиот себеси на Него, препуштање на текот на Неговата прекрасна Промисла, како што човек се препушта на водената струја кога сака да плива.
Раководејќи се само со „почетната“ вера, човекот сè му доверува на својот разум и на пресметката (макар што донекаде се прилагодува и го управува текот на своите расудувања според христијанските книги и православната наука), но туке сè уште нема вистинска доверба во Бога и самопожртвување. Тука сè уште постои оној „шаблонски“ принцип: „имај доверба, но проверувај“. Да, човек како да се плаши дека ќе згреши, дека ќе се излаже, како таквата внимателност да е сосема оправдана (зашто, како во спротивно би ги разликувал лагата и лажните пастири, лажните браќа, ако човекот не проверува со својот разум, со читање, со споредување?). Па сепак, без оглед на тоа, во тоа нема жива врска со Бога. Затоа на човек не може ни да му се објасни во што е неговата грешка, каде нешто важно превидел, зашто тој ќе разговара мошне логично, разумно, „исправно“. А се работи токму за тоа човекот да се откаже од таа разумност и да се препушти на „безумието“ на верата (1 Коринтјаните 3:18-19). Но тој повторно ќе каже: „Можам да се препуштам на таквото „безумие“, но прво морам да размислам за да не згрешам“. Значи, човекот како да оди кон Бога, но „оди сам“, често размислува за Бога, но „сам“, со „својот ум“, работи нешто заради Бога, „по вера“, но работи со „свои сили“, „со сопствена ревност“, со проверена и добро проверувана „вера“ тој се „моли“, но не Го моли Бога, туку Му „говори на Бога за самиот себеси“. Човекот тука е самоиницијативен и само ја „осигурува“ оваа своја иницијатива со „молитва“.
Активната вера започнува дури тогаш кога човекот ќе се препушти на „патиштата Божји“, кога ќе му здосади неговата сопствена „логика“, „грижливост“ и „разумност“, кога ќе го обземе некоја необјаснива „безгрижност“, „неразумност“ и „несообразност на мислите“ и кога наеднаш во ова „безумие“ на верата ќе се открие нејзината сопствена прекрасна, хармонична логика, највисок разум, некоја друга, многу поубава и поидеална сообразност на поимите, но сето тоа сега веќе споре други закони и правила коишто во целост се пронижани со присуството на тајната и со најблиското присуство на Самито Творец и Промислител на светот. Кога човек ќе стапне на патот на живата вера, тој не мора многу да размислува, да прави логички системи, туку само да чекори напред и да ја наоѓа хармоничната и жива вистина којашто се наоѓа пред него; тој веќе не ја пресметува исправноста на постапката, туку само се учи да спознава каде е волјата Божја, од која негова страна обично се открива и што му пречи за да ја види. А тоа е една сосема поинаква вера!
Кога човекот учи да плива, успехот го постигнува дури откако на крај ќе научи да се опушти и да и се „препушти“ на водата - дури тогаш водата го одржува на својата површина без каков и да е негов напор и напнатост. Но, штом ќе ги згрчи мускулите - телото како камен почнува да тоне. Покрај сето наше „религиозно спознание“, „духовна начитаност“, „познавање на православните канони“, „знаење на верските догмати“, останува уште едно големо прашање: оставаме ли ние во нашиот живот место за Самиот Бог да нè води, да нè подучува, да нè оживува заради општење со Него? Со допирот со живата вера започнува преминот на човекот во нова состојба, кога тој самиот станува сè помал во својата свест, а Бог сè поголем, кога човечкото се топи, а Божјото се шири во неговото срце, кога душевното му го отстапува местото на духовното. Дури тогаш започнува автентичен духовен живот. Сè што постоеше пред тоа, претставуваше само мечтаење за духовен живот.
Жива вера е кога човекот го бара Бога веднаш, тука, кога тагува што со Него нема живо општење, што некаков ѕид му го заградува патот кон Бога Кој, всушност, е сосема блиску; кога повикува и бара од Него само живототворен допир. Тој не верува само во Бога, туку, исто така, Му верува на Бога. Другата „вера“ е повеќе „предворје“: човекот само мечтае за Бог, верува во Него, но верува во некој далечен Бог кон Кој треба долго да се оди со сопствени сили и со сопствен разум, а патот да го определува според ѕвездите.
Кога навистина започнува „верата на верата“ и „живеењето според верата“? Кога сме поверувале со разумот дека Бог навистина постои и дека Тој ги создал сите нешта? Дека секогаш нè гледа, дека ги знае сите наши постапки и мисли? Дека, порано или подоцна, ќе застанеме пред Него и ќе дадеме одговор на проживеаниот живот и на слични прашања? Ако сето ова сме го прифатиле и сме поверувале, сме се „наштимале“ за таквото верување, ако сме Му го потчиниле нашиот поглед на светот, ако сме подготвени со збор да исповедаме сè што сме примиле, тоа, сепак, сè уште не е онаа жива и активна вера. Дури ни кога во нас постои извесно чувство на страв и на стравопочит пред Божјите патишта, голем број возвишени мисли и воодушевени изблици на чувства при читањето на Светото Писмо и на поуките на светите отци, уште многу нешта можат да недостасуваа до почетокот на вистинската вера! Тука може да бидат присутни уште многу нешта коишто исходат од нас самите, многу наша самоиницијативност, „примитивна“ извештаченост, а само малку место за да дејствува Самиот Бог, Неговиот Живототворен Дух!
Кога трпеливо се држиме до молитвата, кога го повикуваме Господа, Го молиме за помош, тагуваме што „не нè бидува за ништо“, се молиме за милост, спасение и за поука, кога го славиме Бога и Му благодарием - сето ова е веќе почеток на живо обраќање и на вистинска вера. Но, дали и тука навистина „молиме“ и „бараме“, „се каеме“, или само застануваме во молитвена поза, а од себе очекуваме добро и правда, чистота и светост? ... Но, Господ не рекол: „без Мене нема да ви биде лесно да го правите тоа што го сакате“, туку рекол: „Без Мене не можете да направите ништо“ (Јован 15:5). А колку често се напрегаме самите и се обидуваме да истиснеме некое добро од себе, без воопшто да прибегнеме кон Божја помош во срцето, обраќајќи ì се на силата Божја само формално, а во суштина сè очекуваме само од самите себе! Најчесто и најмногу од сè сиот товар, како и сета пресметка и сето подигање на зградата на нашата пристојност се потпираат врз нашиот разум, на неговите префинети и хармонични конструкции, на полетните мисли коишто ни изгледаат како најсветли и најсјајни расудувања. Но, токму тоа е најголемото зло. Накратко кажано, за да се моли, човекот, пред сè, треба да се смали! Дури и денес, кога човекот заминува во манастир, отфрлајќи ги на крај сомнежите, двоумењата, отфрлајќи ги нечиите одвраќања и наговарања против таквиот чекор; кога и тука се труди, се моли и, дури, настојува да живее исправно и во склад со поредокот, сè уште многу место може да остане за истиот оној егоизам , и сè уште може да не постои живото општење со Бога.
Но еве, на прв поглед, човекот извршува различни работи во манастирот, по „послушание“, се труди и живее според оние правила и мерила коишто му се укажани, сите нешта ги прави по „благослов“, понекогаш дури и самите околности го бараат тоа од него, и тој веќе не „живее според својата волја“ - што уште е потребно за да оживее неговата вера?
Меѓутоа, сите луѓе работат, и оние што веруваат, и оние што не веруваат. Овие последните често против својата волја поголемиот дел од животот и од работата го исполнуваат по нечија заповед, по присила или од страна на луѓе, или од околностите, и тие често, совладувајќи ја слабоста, стануваат од креветот штом зората ќе зазори, и одат на тешка и монотона работа, често се смируваат и кротко ги поднесуваат тешките и неправедни навреди и сиромаштијата. И тие често времето го минуваат во читање или во некое ракоделие, размислуваат за ова или за она, и тие целиот свој живот го минуваат според јасно зацртани правила и распореди. А сето тоа е без вера и затоа е залудно. Но, и во манастир човекот може да биде без длабока вера и исто така да се навикне на истите оние општочовечки тешкотии, да се навикне на местото, да се задоволи со одреден надворешен мир, со „непроблематичност“, и самата внатрешна смиреност ја смета за почеток на духовниот живот и за извесно почетно достигнување, за благодатен плод. Всушност, исто така е можено, слично на маловерните или на безверните луѓе, едноставно тука да го проживее својот век во извесно жално спокојство, како во полусон, не познавајќи го живото општење со Бог, само мечтаејќи за себе како за човек кој живее монашки.
Постои голема соблазна вистинскиот христијански живот, страдалничкиот пат, со многу плач, патот на барање вистинска чистота и праведност, да се замени со живот во духот на фарисеите, со смирување на својата совест во хармонични и правилни рамки на церемонијалност, со уредување на надворешниот живот, со блескава игра на разумот којашто радува со својата возвишеност, со игра на разумот којшто настапува во улога на красноречив оратор. Зарем е малку тоа што живееме на осамени места или на места донекаде лишени од современиот комфор, што не се забавуваме секојдневно гледајќи ја блескавата, бучната и весела арена на светските разоноди? Но, и мирјаните често живеат и се трудат на некое место коешто е лишено од комфор и разновидост, и тоа воопшто не го прават заради задоволување на своите силно изразени страсти, туку само заради некој мал мир којшто го дозволува најскромната плата. Значи, нашиот живот, при отсуство на жива, активна вера може, навидум, да стане наивна, но во суштина обична световна, земна „гунгула“ со исти грижи и нервози како и во светот, со исти ситни перфидно потхранувани приврзаности и страсти, коишто цврсто се вгнездиле во длабочините на срцето и само однадвор да добива облик на духовност, да биде украсена со религиозност. Сето ова е дамнешна болест, фарисејски квасец, на кој Господ ги предупредувал сите Свои ученици.
Во манастирот законот на послушанието е основен и неопходен услов за манифестирање на живата вера, која сè повеќе оживува и навистина води до Бога. Само тука се дава место на Бога; токму тука човекот мора постојано, со самите дела, да ја покажува својата вера и реално, а не имагинарно, да го спознава дејството на себлагата Божја Промисла, всушност, да го чувствува приближувањето и грижливиот допир на исцелителната и спасоносната Десница Божја. Ете каде е потребна само и единствено верата, а сите лични „умеења“ и „мудрувања“ ја губат сета смисла, па дури и многу пречат. Единствено тука се раѓа самоодрекувањето, одрекувањето од самиот себеси. Дури тука започнува вистинското чекорење кон Бога. Вон овој закон, сиот труд, макар и да е „најдобродетелен“ и „општествено полезен“, во суштина малку вреди, зашто не е осветен. Така е и со водата: макар и да е најчиста и напрозрачна, многу се разликува од водата којашто е осветена во храмот: првата ја гасне само физичката жед, ја измива само телесната нечистотија, додека осветената вода исцелува и ги чисти душевните болести и нечистотија, и носи во себе духовна сила.
подготви: д-р Драган Михајловиќ
Посети: {moshits} |
