Денес, во Неделата на Света Марија Египетска, Митрополитот Струмички г. Наум отслужи Божествена Литургија во параклисот посветен на свети Пимен, свети Арсениј и свети Антониј во манастирот во Ново Село.

Демистификација на искушението

Па почна да ги учи дека Синот Човечки
треба многу да пострада,
да биде отфрлен од старешините,
првосвештениците и книжниците,
и да биде убиен и на третиот ден да воскресне.
(Марко 8, 31)

Велиме во Господовата молитва: „Оче наш... и не воведувај нè во искушение, туку избави нè од лукавиот“. Дали, деца, ова значи дека ние од нашиот Небесен Отец бараме да не ни се случуваат искушенија и да немаме никаков допир со ѓаволот? Не! Тоа е невозможно. Ние само бараме правилно да ги надминеме оние искушенија што, соодветно на нашиот духовен напредок, и така треба да дојдат, а на стариот и потрошен ѓавол во лице да му се изнасмееме.

Што треба да знаеме ние за искушенијата?

Прво, искушенијата се потребни за да видиме што имаме во срцето. Без да ни се случи искушение и без да бидеме повредени од некого, ние не можеме да знаеме што имаме во срцето и какви сè страсти се кријат во него. Ако не се соочиме со своите страсти и ако не вложиме напор да го очистиме срцето од нив, нашиот духовен раст ќе биде оневозможен. Затоа и светите Отци од пустината се осмелувале да кажат дека кога би ги снемало искушенијата, никој не би можел да се спаси. За да ја сфатиме оваа мисла, треба да тргнеме од состојбата на нашата паднатост и болност, а да ја отфрлиме големата идеја за самите себе.

Второ, во сите искушенија што ни се случуваат треба да ја препознаеме неискажливата љубов и промисла Божја за нас. Оти и лекарот кога сака да ни помогне, да ни ја очисти и да ни ја сошие раната, презема дејства што моментално нè болат, а потоа се покажуваат како спасоносни.

И трето, никогаш Бог не допушта да ни се случат искушенија кои ја надминуваат нашата духовна и телесна сила. Ако ни изгледа дека такво искушение ни се случува, да бидеме сигурни дека тоа самите со некоја наша непромислена и гревовна постапка сме си го предизвикале. Мачеништвото е секогаш поврзано со умносрдечната молитва, а и со многу повеќе од тоа.

Многу е важно да се знае и следното, кое се однесува на реалноста на доживувањето на искушението:

Кога демонот ќе нè нападне – особено кога некој ќе го повреди нашето его – тој толку реално ни ја прикажува состојбата на тој напад и последиците од него, што ние мислиме дека работите се токму така како што ги чувствуваме и доживуваме во тој момент. Притоа духовно се затемнуваме, полни сме со лоши помисли и чувства кон оној што нè повредил. Толку реално ни изгледа таа ситуација, што едноставно повредени и заслепени од неа, заради поистоветеноста со нашите страсти, не знаеме ни што правиме ни што зборуваме ни што мислиме, заборавајќи на Бог и Неговите заповеди. Затоа и една од првите наши вежби во духовниот живот се состои во непоистоветување со своите помисли, чувства и желби додека не ги провериме со нашиот духовен отец. Тоа е послушание. Тоа е подвигот на одрекување од себеси.

Одрекувањето од себе, пред сè, подразбира одрекување од нашето гревовно, болно јас, кое заради гревовната навика просто се поистоветува со своите гревовни страсти – сластољубие, среброљубие и славољубие, кои стануваат негова втора природа. Токму, значи, заради нашето поистоветување со страстите и изобличувањето на ликот и подобието според кои сме создадени, Господ и нè повикува да се одречеме од себе, и да го земеме нашиот крст и да врвиме по Него (види Марко 8, 34). Одрекувањето од болното себе, од стариот човек во нас, е предуслов за исцелителна заедница со Бог. Здравите немаат нужда од лекар, а болните... Зашто не сум дошол да ги повикам праведниците, туку грешниците на покајание (Матеј 9, 12-13).

Што треба да не заборавиме во моментите на искушението, а што вообичаено забораваме?

Треба во тие моменти да не заборавиме дека нашата борба не е со тело и крв, туку со духовите на поднебесјето (види Ефесјани 6, 12). Ние, обично, за време на реално доживеаното искушение забораваме дека, според светото Евангелие, даровите од Светиот Дух се: љубовта, радоста, мирот, долготрпеливоста, добротата, милосрдноста, верата, кротоста, воздржливоста и сето она што е наведено таму (види Галатјани 5, 22-23). А тоа е сè спротивно од она што во тој момент ние го доживуваме: духовна темница, рој помисли, веќе подготвеност да вратиме со зло на зло (бидејќи мислиме дека некој ни направил зло); целосна духовна пореметеност и заборав на Евангелието. И сите тие состојби уште и засилени од демонското влијание. Тоа би требало да е доволно за да се вклучи нашиот внатрешен духовен аларм и да размислиме дали тоа што имаме намера да го направиме во тој момент е согласно со Христовите заповеди.

Како правилно да ги надминеме искушенијата?

Една реакција секогаш нè спасува и нè враќа на правиот пат за време на искушението, а тоа е кога не бараме човечка правда, туку ја бараме Божјата правда. Божјата правда е во тој момент да се погледнеме и да си речеме: „Гледај, сега, колку сум јас несличен со Христос. Дали Христос во мојата ситуација би ги имал тие чувства, тие мисли, дали би ги кажал тие зборови, дали би го направил тоа што јас го правам...“ На тој начин секогаш ја наоѓаме вината во нас – во нашата несличност со Христос. Човечката правда е во суштина враќање со зло на зло, а Божјата правда е кога на злото му враќаме со добро. Затоа секогаш, во секоја таква ситуација, самите себе се наоѓаме виновни и преку чинење на добро (како одговор на злото) се трудиме да станеме подобни на Христос. На првиот степен од духовниот развој секогаш да знаеме дека ние директно сме виновни; да не мислиме воопшто дека нешто друго се случува. Страдаме внатрешно заради заробеноста на нашето срце од страстите и заради лесниот пристап на демонот преку нив до него.

Потоа треба да Му се заблагодариме на Господ што ни ги отворил очите да видиме какви валканици се кријат во нашето срце. Благодарењето ќе биде аскетско затоа што сигурно на првиот степен ќе треба да се присилиме себеси на него и нема да го чувствуваме како природно да извира од нас. Трпението, исто така, ќе ни биде потребно заради неможноста моменталната лоша духовна состојба веднаш да ја исправиме; и да ги средиме дури и помислите, духовната затемнетост сепак ќе остане уште некое време. Уште, ќе треба да се смириме и да се осудиме самите себе уште полошо од она што ни го прават, од она што го слушаме дека го зборуваат за нас и од она што претпоставуваме или што демонот ни шепка дека го мислат за нас. И на крај, после ваквото самоосудување, треба да се молиме за нашите непријатели. Молитвата ја кажуваме сè до моментот додека не се врати мирот што претходно сме го имале и со Бог и во себе и со непријателот.

Значи, деца, треба да се научиме на друг внатрешен автоматизам, за разлика од досегашниот погрешен, при пресретнувањето на искушението: сами да се осудиме, другиот да го оправдаме, на Господ да Му заблагодариме и да се молиме, барајќи Го Бог, со ритам и на начин на молитва во која нема место за помисли, која ги опфаќа и тие што нè повредиле. Еднаш така, другпат така и – ете го опитот. Имајќи го тој опит, после полесно се поминуваат искушенијата. И да не заборавиме: рековме дека секој што ја бара вината за што било и во кој било случај надвор од себе, го напушта патот на нашите Отци, го напушта патот што води кон срцето, го напушта тесниот пат кон Царството Небесно и кон Царот Небесен... А, друг пат до Господ не ни постои!

Свети апостол Павле вели: Носете ги тежините еден на друг и така исполнете го законот Христов (види Галатјани 6, 2). Реченото значи дека треба да го поткреваме и носиме и крстот (тежините) на нашиот ближен, а не само својот личен. Тоа е втората, соборната, димензија на Крстот – кога не враќаме со зло на зло, кога не бараме човечка правда, тогаш на другиот му помагаме со својата љубов и му оставаме простор за покајание и време за спасение. Деца, сум ви рекол со кој внатрешен став треба да ги доживувате дури и непријателството и злото на луѓето против вас, за полесно да ги надминете: така како некој да бара од вас одговор на прашањето „ме љубиш ли...?“. А токму тоа и се случува: „непријателот“ со својата постапка, макар тоа да е потсвесно, бара да најде во нас трошка љубов за да се фати за нешто вистинско и да се извлече од ропството на демонот. 

Што произлегува од досега напишаното? Треба ли да се плашиме од искушението? Не, тоа секако ќе дојде. Треба да се плашиме од неправилното соочување со него. Правилно или неправилно соочување со искушението е прашање на живот или смрт за монахот (и за секој христијанин).

Тука се поставува и едно друго клучно прашање: „Зошто ние тогаш бегаме и од ситуации кои нам, заради нашата паднатост, ни личат на искушенија? Зошто бегаме од последното место и од тоа да им бидеме слуга на сите? Зошто бегаме од целосрдечното послушание? Зошто бегаме од волните и од неволните страдања? Или, зошто бегаме од таму каде што ни се чини дека нè ‘повредуваат’ и ‘онеправдуваат’? Зошто порадо не претрпите неправда? Зошто порадо не ја претрпите штетата? Но вие сами ги повредувате и наштетувате, и тоа браќата свои, вели светиот апостол Павле (1 Кор. 6, 7). Зошто се чувствуваме повредени? Поточно, зошто му се предаваме на тоа чувство и се поистоветуваме со него и постапуваме според него, наместо тоа да ни биде повод за покајание? Зошто сакаме да побегнеме од тоа што за нас е лек. Не знаеме ли дека со тоа се одрекуваме од Крстот Христов, од Христос и Неговиот пат, дека крајот на Неговиот пат е Голгота, дека крајот на секој еден од нашите патишта е Голгота?

И врз која основа ќе се наречеме на крај Христови, ако постојно го отфрламе Крстот Негов? Духот на овој свет е барање на некакво ‘духовно воскресение’ без смрт на стариот човек во нас и без Крстот на страдањата на очистувањето од страстите; духот на овој свет е барање на царство земно и неговите задоволства и угодности. Духот Христов е тежнеење кон Воскресение преку носење на Крстот Негов (страдањето и срамот во овој свет), кој има соборна димензија – спасение на целиот Адам; Духот Христов е барање на Царството Небесно. Затоа, ајде да го исправиме нашиот живот според Христовиот Дух, за да не си го упропастиме целиот монашки (или христијански) подвиг. Оти едниот Дух е живот и вистина, а другиот дух е прелест и смрт. До кога ќе живееме во прелест, како поделени личности? Токму заради обземеноста со духот од овој свет, истите луѓе кои Го дочекаа со слава Христос во Ерусалим, мислеќи дека е Тој овоземен цар и месија, само после неколку дена се откажаа од Него и побараа од Пилат да Го распне.

Затоа живееме во незнаење, затоа не напредуваме духовно, дури и назадуваме (во однос на нашиот почеток), затоа немаме умносрдечна молитва – заради обземеноста од духот на овој свет. Во контекст на досега кажаното, секој од нас треба да го смета својот животот до сега за промашен.

Има и многу други недообјаснети детали и неодговорени потпрашања на оваа тема, но тие им остануваат на избраните, односно на оние кои во пракса ќе се потрудат правилно да ги надминат искушенијата. Ним и деталите ќе им се разјаснат и на прашањата ќе добијат одговор. Ним им е дадено да ги знаат тајните на Царството Небесно. На другите ќе им биде кажано како во приказни – не дека се ова приказни, туку тие самите така си ги доживуваат. Оти гледаат и не видуваат, слушаат и не чујат, ниту пак разбираат. Оти срцето на овие луѓе закоравело (види Матеј 13, 10-15).

                                                                                                                      Митрополит Струмички Наум