Како и зошто загина Тоше Проески? Кој требаше да го чува?
Тоше беше најголемото национално богатство - духовно и материјално. Но, немаше држава што требаше да го сочува.
По извршеното вештачење, заклучено е дека џипот во кој загина Тоше се движел со брзина од 171км/час, односно возилото минувало 47 метри во секунда. Во извештајот се вели деке џипот се движел со поголема брзина од дозволената (120км/час) и не држел пропишано растојание. Но, сè уште не прочитавме зошто возачот на џипот со толкава брзина не возел по левата, таканаречена брза лента, предвидена за претекнување на возилата на автопатот?
Со оглед дека нема траги од кочење, може да се претпостави дека возачот заспал, бидејќи немал никаква пречка за да не го исклучи умот, особено доколку ја фиксирал брзината со автоматот што инаку има можност кај таквото возило. Услови кога постои можност возачот да остане буден се: доколку управува со старо и несигурно возило; ако патот не е прав и рамен; доколку има некој со него да разговара и да го поттикнува на емотивен разговор; доколку може одвреме навреме да го отвора прозорецот; доколку може да слуша гласна музика, но, и доколку е истрениран, какви што се професинолните возачи, најповеќе за тешки товарни возила.
За жал, ниту еден од овие услови не ги имал возачот на џипот, за да можел да остане буден. А кога би се исклучил умот само три секунди, џипот со таа брзина би поминал 131 метар. Но, се поставува прашањето: Зошто менаџерката спиела, кога е во опасност човек што ја прослави и обогати? Некој морал да помага, да соучествува во брзото движење на џипот по рамен и прав пат во рани мугри кога умот тешко се одржува буден. Тоа се должи на незнаење, на крајна неодговорност или, пак, на двете заедно. Но, само едното е доволно сосема да ја дисквлификува личноста, одговорна, не само за успешно склопените ангажмани на Тоше пеачот, туку и за неговото здравје и живот.
Тие што веруваат во Бога, во судбина и задгробен живот, ја олеснуваат својата болка, но и одговорноста. Но, дарвинистите бараат одговор за причината за трагедијата. Верниците се ослонуват на надеж и чудо. Но токму најголемото чудо е ненадејната смрт на Тоше.
Околностите се поклопиле, кажа еден умен човек. Но, околностите се поклопуваат повеќе пати, а тоа е знаење кое предупредува и однапред укажува на дадената парадигма.
Истиот човек кажа дека Тоше бил патријархално воспитано момче. Аха! Патријахално, може да се преведе и како наивно, а наивно како длабоко човечно, а ова како духовно што е спротивно од егоистично. Ние живееме во општествено-политички околности каде што егото апсолутно доминира, секако и во раководењето со државата, со сето материјално, а тоа значи и со нашите животи. Поради истото, повеќето луѓе се предадени на судбината бидејќи немаат сила која може да ѝ се спротивстави на силата на егото. Егото е ѓаволското во човекот. Духот е боженственото, каков што беше Тоше Проески.
Голем број луѓе велат за смрта на Тоше: таква му била судбината?! Психијатријата вели: нашата свест ја одредува судбината. Судбина на одбраните е да се борат. Тоше се бореше со вложување до исцрпување. Но, во пресудните моменти, како што било тоа утро, преморен им се предал на другите што не се како него. А такви се односите меѓу луѓето во бизнисот: работата со Тоше беше исклучително профитабилна, и во согласност со одамна напишаната книга за менаџментот „Како да пливам меѓу ајкулите, а при тоа да останам жив?"
Последната вечер, пред да тргне на пат пред саканата гласно се прашал: „Да не одам? Не ми се оди!" Притоа барал поддршка прашувајќи ја Андријана: „А да не одам, што мислиш ти?". Секако, човек со толку чувствителна душа претчувствувал опасност, но посилно било неговото воспитание - не можел да ѝ каже „не“ на својата менаџерка, на која не ѝ паднало на памет да не оди по толкава зделка - во Загреб, па потоа во Пореч. За таквиот миг на чувства на Тоше, поетот запишал: „во тој миг неговото битие се кинело и вртоглаво растегнувало на илјада километри“.
Психо-социолошките услови во постјугословенските простори, каде што настапувал Душа (Човекот од Крушево), се душевно изместени - сè уште владее етнонационализам. Тоа значи, во изместен систем на вредности на општествените односи, моралот станува индивидуална категорија. Тоа го оптоварувало чувствителниот Тоше, кој не можел да се одбрани од амбиците на тие што ги раководеле неговите настапи. Но, како добродушен човек, тој имал желба да ја разгалува несреќната млада публика.
Родителите го научиле да биде одговорен, а тоа не значи да се засилува разумот, туку да се засилуваат чувствата за добробит кон другите луѓе. Тоше бил воспитан да верува во луѓето, а тие што неселективно и апсолутно веруваат во луѓето, по правило, порано или подоцна, доживуваат тешко разочарување, доколку пред тоа физички не страдаат. Менаџерката имаше цел, додека Тоше ја немаше истата цел, а кога требаше да оди на многу места во исто време тоа не му беше цел, всушност не му беше план, туку таа цел му се појавуваше како зададена обврска.
Пред да дознаеме, лесно беше да се погоди дека неговите родители не се ниту политичари, ниту пак трговци. Патријалхални, затоа што не ги допрела психолгијата на ропството што владее во овој свет. Тие не се профитери кои сметаат дека човекот нема душа и служи само за да биде искористен. Тие ја поседуваат божественета свест дека богатите се сиромашни. Патријалхалноста крие во себе искрена желба за траење: оние желби што нема да бидат остварени се чуваат како пелцер за наредната генерација, за следнава епоха. Тоа се луѓе кои сакаат да го сочуваат достоинството и честа на човекот. Но, за жал, им веруваат и им се предаваат на аворитетите. А во услови кога парите станаа закон, добро воспитаните луѓе немаат развиена сила да се одбранат. Најдоброто во човекот е создадено од наједноставни особини. Така е и со простодушноста. Таа не се стекнува со учење, туку се подарува. Таквите немаат желба да владеаат со другите, туку самите со себе. Затоа, пак, тешко се одбрануваат од таквите кои имаат потреба да владеат со нив. Како инаку би преживеале таквите луѓе со векови во Крушево, каде лежат гробовите на тие што го напишаа и животот го дале за Крушевскиот манифест?
Тоше всушност го релаизира Крушевскиот манифест. Песната и љубовта му беа повик до сите народи и нации на Балканот. Токму како Исус, Тоше покажа дека ненасилството е најмоќното човеково оружје. Родителите му давале неограничена љубов поради што тој можел да ни ја дава на сите нас.
За разлика од неговите колеги, тој пееше без намера да ја покрие сликата на сеопштата криза на Балканот, туку ни ја враќаше вербата во љубовта како единствено и најмоќно чувство за излез на патот што дава надеж и верба во себе. Тој беше, философски кажано, политизирано аполитичен. Обичноста е пат по кој се стигнува до совршенството.
Тој не стана самовљубен како повеќето негови колеги, како да знаеше дека таквото однесување од секој здрав човек создава идиот. Тој беше како пратен од Бога - не сакаше да ја извлече главата од јаремот во вид на крст што му е доделен низ историјата нему и на неговиот народ, а тој со својот дух го носеше тоа како да му е вистиска круна.
Со Тоше не може и не треба да се споредува ниту една ѕвезда што загинала на сличен начин, затоа што Тоше беше најголемото национално богатство - духовно и материјално. Но, немаше држава што требаше да го сочува.
Без сомневање, повеќето Македоници се чувствуваат инфериорни кога се покрај своите колеги Срби или Хрвати. Но, Тоше се однесуваше како Вејсилов во романот „Момче“ на Достоевски, кој носеше во себе сон за исконот на Европа, а затоа себе си се гледаше „...во Франција како Французин, покрај Германците како Германец, со старите Грци би бил Грк, а токму на тој начин во најголема мерка да биде Русин“. Односно, Тоше во тие услови беше во најголема мерка Македонец.
Животот му беше неговото пеење, но ние со врева треба сега да учиме од неговата смрт, во согласност со она што го напишал писателот, Ѓузепе Б.: „Можеби животот не е врева, а смртта тишина, туку обратно“.
Велимир Цвејиќ
(Текстот е напишан на 30.10.2007)
Извор: МКД
