А. И. Осипов

Размислувања на еден богослов
Зошто човекот Му се обраќа на Бога? Што значи неговото обраќање – потреба од заштита, желба за доживување религиозна екстаза, стремеж да се разликува од оние што не веруваат и да ја демонстрира својата религиозност? Очигледна, општ одговор не постои, секое обраќање е тајна на човековата душа. Па сепак, постои илјадагодишно искуство коешто може да се анализира.

На ист начин може да се анализира и друго прашање – зошто луѓето се свртуваат кон Православето? Дали затоа што се работи за традиција, дали затоа што многумина се крстени уште како деца, или затоа што во Православието се откриваат некакви димензии недостапни во другите форми на религиозност?
 

Што се случува со мене? 

Човештвото отсекогаш се стремело кон среќа, мир, праведност, материјално изобилство. Но, реалната историја говори дека, колку повеќе се приближуваме кон нашето време, со наброените нешта работата стои сè полошо и полошо. Дваесеттиот век ја натопил со крв сета земјина топка, макар што од него се очеуваше да донесе рај на земјата. Прогресот нè води право во кризи. На пример, во еколошка криза. Сеопштиот научно-технички прогрес, кој за своја цел ја има максималната благосостојба на човештвото на Земјата, всушност нè води во смрт.

А што се случува внатре во човекот? Мене ми се чини дека сум – добар. Но, по сè изгледа дека сум добар само до оној миг, додека некој не ми покаже дека не е така. На пример, Петар, апостол, енергичен човек, воскликнал: „Господи, ако затреба дури и да умрам за тебе, нема да се откажам од Тебе.“ Но, само што го уапсија Христос, при првото прашање на сомничавата слугинка: „И ти да не беше со Него?“, Петар се одрече... Откако ќе ги симнеме розовите очила, ние несакајќи ги повторуваме зборовите на апостол Павле: „Беден човек сум! Кој ќе ме избави од телото на оваа смрт? А што правам, не знам; бидејќи не го вршам она, што го сакам, туку она, што го мразам, тоа го правам. Оти не доброто, кое го сакам, го правам, туку злото, што не го сакам, го вршам“ (Римјаните 7:24, 15, 19), – и не можеме да се справиме со тоа. Но, тоа е мошне чудно. Зошто понекогаш толку остро се чувствува некаква дисонанца во нашиот живот? Каде дошло до грешка?

Мислам дека грешката е во тоа што човекот заборавил дека е – духовно-телесно битие. И дека духовната компонента го поврзува со Бога. Човекот заборавил дека е – смртно битие, но дека по својот дух е предназначен за вечно постоење. Тој заборавил за првичноста на духовниот принцип. Ако во човекот не превладува телесната, материјалната страна, тогаш тој, несомнено, сосема поинаку би се однесувал спрема природата што го опкружува (грижливо, како спрема продолжеток на своето тело), кон друг човек (не би гледал на него како на непријател). Не би дошло до онаа ужасна состојба, наречена потрошувачки однос кон светот и кон другите луѓе. „Заборавливоста“ го довела човекот до состојба во која ја изгубил хармонијата меѓу себе и светот, меѓу себе и другите, меѓу душата и Бога. 

Дали сите религии се еднакви?

За да се почувствува оваа дисонанца, за да се разбере нашата духовна компонента, на човекот му е потребно очистување на сознанието. Чувствата, емоциите, а уште повеќе стратсите, го оптоваруваат сознанието. Нивното дејство е вакво: Пред човекот минува цел калеидоскоп блесоци, спомени. Магла од чувства го прекрива сознанието, го расејува вниманието, ја раѓа заборавноста... За очистување на сознанието, во различни религии се предлагаат различни средства. Интересно е што однадвор овие средства изгледаат слични, дури и идентични.

На пример, во најпопуларниот систем кај хиндусите, веданта, за постигнување на нирвана е неопходен аскетизам, ослободување од страстите, од приврзаноста спрема световното. Како важен елемент во духовниот живот се смета молчењето. Постои следна практика: гуру му кажува на напреден ученик: „Ти си браман“. Ученикот ништо не одговара. И тие се разделуваат. Ученикот минува неколку години во молчење, а потоа се враќа кон својот гуру и му вели: „Да, јас сум браман“.

Кај Варсануфиј Велики (христијански подвижник од VI – VII век) се среќава следнава мисла: „Молчењето е подобро и почудесно од сите раскажувања. Него го сакале и му се поклонувале нашите отци. И се прославиле со него“.

Воопшто, отшелници од сите времиња и од сите религии доаѓале до ист заклучок дека најчисто и најјасно познание настапува кога ќе замолкнат сите чувства. Дури и кога ќе замолкне самиот "ratio"...

Ако, како што се чини, сите религии зборуваат за едно и исто, кон која религија тогаш да се приклониме, која од нив е – вистинската?

Три докази за неземното потекло на христијанството

Христијанството е единствената религија којашто има објективни аргументи коишто го потврдуваат нејзиното нечовечко, неземно потекло, односно го потврдуваат нејзиното Божесетвено потекло. Такви аргументи има многу, и јас ќе ги наведам основните.

1. Првиот аргумент е најпрост, и не бара посебни познавања – тој е историски. За разлика од другите религии, христијанство започнало су чудовишни прогони. Со распнување на Самиот Христос, со казнување на сите апостоли (освен Јован Богослов), со жестоки прогонувања. До 313 година имало десет големи бранови на страшни прогони. Прочитајте го историчарот од I  век Корнелиј Тацит: императорот Нерон во своите градини донесувал укази христијаните да се врзуваат на столбови и да се намачкаат со катран и со настапување на ноќта да се запалат како факели. Најпопуларен бил повикот: „Христијаните на лавовите!“ Да се обидеме да си претставиме слична слика денес. Се поставува прашањето: Кој ќе премине во таква религија, за која речиси ништо не знае? Кој ќе сака да го жртвува својот живот за религија за која практично ништо не е познато!? Како христијанството можело да се зачува. Овој аспект се обидувале да го објаснат историчарите. Во Делата на апостолите се опишува што се случувало со оние коишто искрено ја примале верата: многумина од нив веднаш го добивале дарот на правење чуда, дарот на пророштво, на исцелување. Но, најважното билот тоа што тие во душата стекнувале такво познание на Бога коешто го бришело стравот д измачувања. Великомаченикот Евстратиј Му вели на Господа: „Овие маки се радост за Твоите слуги“. Без признавањето дека во таа религија дејствувал Самиот Бог, дека ги оживувал, дека ги одухотворувал тие луѓе – не е можно да се разбере постоењето на христијанството.  

2. Вториот аргумент – вероучителен, е најпознат. Основните христијански вистини принципиелно се разликуваат од сите аналози на јудаизмот и на паганството од епохата во која се родило христијанството. Учењето за Троица се разликува од паганските тријади; Боговоплотувањето – од воплотувањето на јупитери, зевси. Сега нема да се задржувам на тие разлики, макар што на студентите-семинаристи цела година им ја објаснувам таа разлика. Рибарите (авторите на Евангелието) просто го констатирале она што го виделе, што го слушнале, што го почувствувале. Констатирале, а не измислувале, макар што и самите често не го разбирале она што се случувало. Евангелистите не биле писмени. Но, наеднаш тие почнале да кажуваат такви вистини кои кај философите и мислителите од сите подоцнежни векови предизвикуваат недоумение. Се поставува логично прашање: Од каде дошле тие вистини? Меѓу апостолите, само Павле бил писмен. Тој отворено и со потресна јаснотија објавил: „Ние, пак, го проповедаме Христа распнатиот, Кој е за Јудејците соблазан, а за Елините безумство“ (1 Коринтјаните 1:23).

3. Третиот аргумент е – духовно-морален. Може да се постави пршањето (не е важно на која религија): „Од религиозна гледна точка, кој ќе се спаси?“ Од таму доаѓа одговарот: „Оној кој ги исполнува барањата на дадената религија“. Но, во христијанството не е така. Какви барања исполнил разбојникот, кој бил распнат на крстот заедно со Христос? Разбојник, престапник – а прв влегол во рајот! Во таа смисла, христијанството е антирелигиозна религија. Размислете, од каде тоа? Сите ученици биле Евреи, воспитани според Законот. Од каде таква проповед?

Тоа се објектини нешта, за кои човек треба да се замисли, без оглед дали верува во Христа. Да, ве молам, корените на христијанството се на друго место, на кое годе сакате, но не се на Земјата.

Зошто Православие?

Христијанството тврди дека основна пречка, којашто стои пред човекот на неговиот пат на познание на Бога – преку Кој и во Кој е можно и вистинското познание на самиот себе, на другите луѓе, на светот околу нас – претставува некакво грубо (или фино, во зависност од состојбата на човекот) мнение за самиот себе. Или, ако сакате, лажно восприемање на своето Јас, кога тоа Јас се разгледува како нешто речиси самодоволно. Лажно поимање на она што го нарекуваме човечко достоинство. Кога велиме „човечко“ – тогаш е великолепно, но кога велиме „мое достоинство“ – започнува лагата. Сите ние се сметаме самите себеси за добри. Јас сум добар човек. Јас можам да ви кажам кои се мите недостатоци, но притоа чувствувам и не се сомневам дека сум – добар човек. И мене, добриот, ми се несфатливи зборовите на преп. Макариј Велики: „Господи, очисти ме грешниот, зашто не направив ништо добро пред тебе“. Како да видам и да разберам дека „јас не сум многу добар човек“, дека сум расипан, дека во мене е повредена замислата на Творецот во врска со мене?

Ние не се познаваме самите. Православието го насочува нашиот поглед врз нас самите, заради спознавање на онаа болест којашто е присутна во човекот како таков. И само на патот на познанието на самиот себе, јас можам да се свртам кон Христос. Бидејќи сме грешни, ние не ја гледаме нашата погибел. Преп. Петар Дамаскин рекол: „Прв знак на заздравување на душата претставува согледување на своите гревови“. Со спознавањето на неможноста да ги искорениме страстите со свои сили, да ја победиме болеста, започнува патот кон признавањето на Христос, кон верата во него. Од тука започнува реалното христијанство. 

Сето внимание на Православието е сконцентрирано на спознавањето на онаа смртоносна болест, заради чие исцелување дошол Христос. Еве една аналогија: ако го пресечам прстот, нема да појдам на хирург, ќе го намачкам прстот со јод. Ако раната е подлабока, ќе појдам кај медицинска сестра. Кога ќе појдам кај лекар? Ако е нешто посериозно. А кога болеста е веќе таква, што и лекарот нема да може да се справи со неа, ќе ги повикам светилата на светот. Обратете внимание: При човештвото доаѓале пророци, светии... Дошол и Самиот Бог! Значи, нашата болест е таква што Самиот Бог морал да дојде за да ја исцели.
 
„... А јас ништо не гледам! – ќе каже некој. – Необична болест“. Сето Православие е свртено кон разбирањето зошто дошол Христос. Ете по што се разликува Православието од другите религии: тоа е целосно свртено кон спознавањето на самото себе. Зашто, само оној кој увидел од која болест боледува, може правилно да ги оцени средствата коишто се неопходни за исцелување. Ние во христијанството не бараме разонода, воодушевување, блаженства, насладување. Христијанството е – терапија. Христос е – најголемиот Лекар, исполнет со љубов. Тој не може да ја допре мојата слобода – јас самиот треба да се свртам кон Него. Лицето ми е болно, но јас знам дека моѓе да го излечи сончевата светлина. Од мене зависи дали ќе го изложам моето лице на соце, или не. Можам да го изложам на минута-две, но исцелувањето ќе настапи кога постојано ќе бидам на сонце.

Тоа е позитивната црта со која се карактеризира Православието: внимавање на себе, спознавање на самиот себе. Аскетиката е пат на себеспознавање, преку кое човекот навистина се свртува кон Христос и го започнува патот на исцелувањето. Која е неговата главна црта? Човекот сè повеќе се смирува. Еден од најважните критериуми за правилниот пат: смирението не се гледа себеси за смирено. („Света дијада – пишува Јован Лествичник – се љубовта и смирението; првата вознесува, а втората ги поддржува вознесените и не им дава да паднат“.)

Тоа е карактерна црта на Православието. Не би сакал да зборувам во негативни тонови за другите христијански конфесии, но за пример ќе го споменам католицизмот. Почнувајќи од св. Франциско Асишки, се развива compassio, или сетилно доживување на Христовите Страдања. Основна цел на таа практика е – постигнување на љубов преку сострадање. Во книгата на Игнатиј Лојола („Духовни вежби“) постои еден главен акорд: „Претстави си!“ На верниците им се предлага мислено да си ги претстават страдањата на Христос. Неговите рани, крвта... Со тоа човекот се доведува до таква психосоматска состојба, во која на телото се појавуваат рани слични на раните на Христос.
Православието, пак, мошне грижливо го чува преданието на Древната Црква. Зашто, сите отци на единственото христијанство (до поделбата на црквите) од првиот милениум: Јован Лествичник, Ава Доротеј, Касијан Римјанин и Бенедикт Нурсиски категорички забранувале при молитвата да се прават претстави, вообразби, фантазии. Зашто, на човекот му е важно вистинското општење со Бога, за кое е нужно очистување од нечистотијата, а не психички експерименти со својата вообразба. 

За кого се потребни догми?

Толку ли се важни догмите за разликување на религиите? Дали за мене навистина е важно во што се разликува чистилиштето од митарствата? Или по што раѓањето на Синот се разликува од исходењето на Духот? Што е тоа filioque? Тоа, безусловно, се важни нешта, рационални по своја природа. Догмите, односно сета црковна дисциплина воопшто, се само одредена структура, некаков вектор кој ја покажува насоката на практичниот, духовниот живот на човекот. Само организирајќи правилен духовен живот, човек ќе стане способен барем да се допре до Божјите Тајни.

Ми се чини дека на почетокот на патот не е толку важно да се знаат догмите за Христос. Додека човекот оддалеку гледа на христијанството, тој може да падне во низа заблуди.
Затоа е потребно да се доближиме, и тогаш ќе можеме да дадеме објективна оценка. Потребно е не само вклучување на умот, односно расудувачка активност, туку и вклучување и на срцето. „Блажени се чистите по срце, оти ќе го видат Бога“. Исак Сирин ја дал следнава парафраза: „Душата ја гледа Вистината според силата на живеењето“. Затоа луѓето коишто искрено ја барале Вистината во некоја од религиите или во атеизмот, му пристапуваат на христијанството. Тие биле чисти во својата искреност. А човек кој не настојува да живее според совеста, никогаш нема да го спознае Христа, макар и трипати да го крстат, да го ракоположат... Несовесниот нема да го запознае Христа. Ѓаволот подобро од сите доктори по богословија знае сè за Христос, но останува ѓавол. Тој го нема она што ние, на христијански јазик, го нарекуваме познание. Познанието означува соединување. Ѓаволот никако не може да се соедини со Христос. А само во соединувањето доаѓа до вистинско познание. А соединувањето е можно само тогаш, кога постои подобие. Подобното се познава од подобното.

Забележала Екатерина ЛИТОВЧЕНКО

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Посети: {moshits}