Св. Јован Златоуст

✤✣✤

Споредба на царската власт, богатство и превосходство со монахот кој живее во највистинското љубомудрие според Христа *1
I дел

✤✣✤

а.          Гледајќи дека повеќето од луѓето ги љубат и им се восхитуваат на оние нешта што само навидум се чини дека се добри, повеќе одошто на оние што по природа се полезни и навистина добри, сметам дека е неопходно да кажам неколку зборови за обете и да ги споредам меѓу себе нештата што од многумина се пренебрегнати и тие што со голема ревност се прифаќаат, та откако ќе ја дознаеме разликата помеѓу нив, високо да ги цениме тие што се достојни за ревност и се спасителни, а другите, пак, да се научиме да ги презираме како достојни за ништо.
              Така значи, луѓето сакаат богатство, власт, првенство, слава, и повеќето од нив блажени ги сметаат оние коишто началствуваат над народите, коишто се носени на сјајни колесници, коишто уживаат во викот на гласниците и во многуте телохранители, а истите тие луѓе го презираат животот на мудрољубивите и на оние што за себе го избрале монашкиот начин на живот. Првите, кога ќе се појават, го свртуваат вниманието на народот кон себе, а вторите кога ќе се појават, ниеден поглед, или поглед сосема на малкумина кон себе привлекуваат. И на нив (т.е. на монасите - б.п.) може никој да не посака да се уподоби, а на оние, пак, сите.

Меѓутоа, да се стекне господство и да се прими власт над народи е ем тешко, ем за повеќето невозможно, а и од многу пари ќе имаат потреба љубителите на власт. А да се избере монашки живот и да се помине животот во служење на Бога е за сите подеднакво благопријатно и лесно. Покрај тоа, поседувањето на власта се прекратува заедно со прекратувањето на овој живот, поскоро уште додека се живи таа ги напушта нејзините љубители; впрочем, таа веќе довела некои во голема опасност или бесславие. Монашкиот живот, пак, уште сега ги исполнува праведниците со многу добра, а после скончанието на нивниот живот, светли и радосни ги води пред судилиштето на Бога и Отецот, кога повеќето од оние што началствувале ќе бидат видени како примаат големо наказнание за делата во својот живот.

Ајде, затоа, откако ќе ги споредиме меѓусебе добрата на љубомудрието и оние на владеењето и славата, што само се чинат дека се полезни во сегашниот живот, да се запознаеме подобро со разликата помеѓу двете; зашто поставени едни спроти други, тие ќе станат појасни. Или поскоро, ако сакате, споредувајќи го врвот од добрата - мислам на царската власт - со љубомудрието, да ги разгледаме плодовите од поседувањето на секоја од нив, откако ќе дознаеме точно над што началствува царот, а над што мудрољубивиот.

         Така значи, царот стои (т.е. господари) над градови, области и многу народи, раководејќи со своите заповеди и војсководци, и подвластени, и војски, и народи, и собранија; а оној, пак, кој на Бога Му се предал себеси, и монашкиот живот за себе го избрал, владее и над гневот, и над зависта, и над среброљубието, и над сластољубието, и над другите пороци, гледајќи постојано и грижејќи се како да не ѝ допушти на душата да потпадне под власта на срамните срасти, ниту да го пороби разумот на таквата горка тиранија, туку повисоко од сѐ секогаш умот да го држи, откако стравот Божји ќе го постави над страстите. Таква, значи, власт и господство поседува царот, а таква монахот, така што со поголемо право некој овега (т.е. монахот - б.п.) цар би го нарекол, отколку оној кој сјае со багреница и венец и седи на златен трон.

б.          Затоа, цар навистина е оној кој владее над гневот, зависта и сладострастието, и сѐ потчинува на законот Божји, го запазува умот слободен и не дозволува моќта на задоволствата да загосподари со душата. Таквиот човек со задоволство би сакал да го видам да началствува и над народи, и над земја и море, и над градови, области и војски. Зашто оној кој над страстите на душата разумот свој го издигнал, тој лесно би застанал (т.е би господарел) и над луѓе, во согласност со божествените закони, така што ќе им биде наместо татко на потчинетите, општејќи со градовите со секаква кротост. А оној човек кој само надворешно изгледа дека владее, но во суштина им е роб на гневот, властољубието и задоволствата, тој, како прво, ќе им изгледа смешен на потчинетите, зашто иако носи венец украсен со скапоцени камења и злато, тој со целомудрие не е овенчан, и иако телото цело му сјае со багреница, душата му е неукрасена. Потем тој не ќе знае дури ни како да ја спроведе власта; зашто оној што е неспособен да владее со себеси, како би бил способен другите да ги управува според законите?

               А доколку сакаш да ја видиш и војната на секој од нив, ќе откриеш дека едниот се бори против демони и ги надвладува и ги победува и од Христа бива овенчан; зашто тој со божествена сила влегува во војната, утврден со небесни оружја, така што победата му станува неизбежна; а царот, пак, се бори против варвари. Па колку што демоните се пострашни од луѓето, толку посјаен е оној кој ги надвладува првите одошто оној кој ги победува последните.

И доколку сакаш да ја дознаеш причината и за едната и за другата војна, ќе откриеш голема разлика. Едниот војува против демоните поради благочестие и служба за Бога, копнеејќи да ‘открадне’ (ἐξαρπάσαι) од заблудата било градови или села, а другиот се бори против варвари за да бидат ‘украдени’*2  (ἁρπασθέντων) или места, или планини, или пари; или, пак, се бори поради алчност и желба за неправедна власт што го повикува на борба. Оттаму, многу цареви, посакувајќи го поголемото, честопати го губеле дури и тоа што го имале. Па така, власта и непријателите и на едниот и на другиот покажаа колку многу се разликуваат царот и оној којшто е ревносен да го помине својот живот во служба на Бога.

А уште, нив најточно може некој да ги спознае, доколку внимателно го набљудува животот и секојдневните занимања на секој од нив. Бездруго ќе најде дека едниот навистина општи со пророци, ја украсува душата со мудроста на Павле и постојано потскокнува од кај Мојсеја до кај Исаија, од кај него - кај Јована, од кај oвој, пак, накај некој друг од светиите; додека царот, пак, постојано општи со заповедници, градоначалници и телохранители. А со какви луѓе некој постојано општи, на нив го уподобува и својот нарав. Следствено, монахот го сообразува својот разум со наравите на апостолите и пророците, а царот со тие на војсководците, телохранителите и штитоносците, луѓе поробени од вино, коишто се насладуваат со задоволства и повеќето од деновите ги поминуваат во пијанство, неспособни се за нешто значајно и убаво, поради виното. Така, ова е уште една причина зошто монашкиот живот приличи блажен да го нарекуваме повеќе одошто оној поминат во господарење, царување и скиптри.

✤✣✤

*1 Зборовите φιλόσοφος, φιλοσοφία, φιλοσοφέω кај св. Јован Златоуст ретко имаат значење во пошироко распространетата смисла на философија. Поскоро кај него тие имаат значење на возвишена христијанска добродетел, затоа што, како што вели и самиот светител, ἡ ἀληθὴς σοφία ἡ πίστις ἐστὶν („вистинската мудрост се содржи во верата“). Понатаму, философија (цр.сл. ‘љубомудрие’) за св. Јован Златоуст е и монашкиот живот, а вистинските философи - тоа се монасите.

*2  Со значење ‘освоени’. Характеристично за реториката на св. Јован Златоуст, кој овде прави игра на зборов

 Извор; Богорски манастир