Црквата „Света Софија" во село Издеглавје е дело на жителот Насте Димоски, роден во селото Издеглавје, Охридско, на 9 септември 1956 година, каде што завршил основно образование. Татко му Лазар Димоски се родил во Издеглавје. Во недовршената трпезарија, пред црквата, Насте Димоски ја започнува историјата околу градбата:
„Мојата мајка Костадинка беше неписмена жена, како и татко ми, но се сеќавам, кога одеше в црква, долго пред тоа се променуваше и стокмена влегуваше таму. Ги славеа сите христијански празници. Јас бев многу наклонет кон мајка ми и бев воспитуван според нејзините совети. Исто така, ми остана во сеќавање нејзиното често раскажување на следниов настан. Млади деца од селото Врбјани украле од црквата икони и кога се вратиле дома се треселе силно. Подоцна почувствував желба да ја изградам црквата „Света Софија" во Издеглавје, на местото наречено Старо Село, кое порано го нарекле Зглавница, според кој назив дошло името на нашето село Издеглавје. Црквата е изградена меѓу местата Каљко и Бабница. Од чардакот на конакот од црквата се распростира широка панорама на месностаЧртој ца. Во пролетните и летните денови намерникот може да ужива во раззеленетата природа. Црквата ја започнав во 2001 година, по иницијатива на мојата фамилија, а пред се моја. Пред да започнам сонував ваков сон: Се најдов на ова место меѓу Ѓупци, беа и мажи и жени. Тие ме фаќаа за алиштата и заедно ме креваа кон небото, а кога ќе достигнеа највисоко ме спуштаа да паѓам сам. Кога ќе паднев на 10 метри од земјата, ме дочекуваа, ме фаќаа и полека ме спуштаа долу. И кога ме спуштија ми рекоа:„Дали го гледаш ова место овде?" И тогаш ми го покажуваа токму местото каде што денес е изградена црквата. Потоа велеа: „Овде постоеше најстарата црква на светот — „Света Софија". Сакаме овде да изградиш црква,, "Света Софија". Јас им одговарав:"Јас сум сиромав човек, немам толку пари!" Еден од Гупците ме потчукна со десната рака по рамениците и ми рече:„Ние ќе ти помагаме!"
На местово од црквата имаше голем даб, со пречник 50 см. Пред него местото беше рамно. Немаше трага од стара црква. Моите домашни не беа воодушевени од сонот и не ми даваа да градам. Но, еден ден јас и син ми претрпевме сообраќајка, се преврте нашиот камион со песок. А токму тогаш мојот комшија сонувал ваков сон:" Околу мојата куќа видел 200 луѓе, сите непознати. Жена му на комшијатаНикола му рекла:„Насте треба да гради црква, а жена му знае каде треба да се гради црквата, но се прави како да не знае!" Кога се разбудил комшијата 6 го раскажал сонот на жена сииќ рекол: „Ноќеска сонив сон за Насте а жена му се прави како да не знае за црквата. Ти да донесеш црвена австралиска шамија за црквата!" Жената на комшијата, Гордана, веднаш отишла кај мојата сопруга Елена и ќ рекла:„Гордано, треба црква да градите, а само ти знаеш каде." Елена одговорила:„Не знам ништо!" По дваесет минути ќ стигнал аберот за сообраќајката. Кога ги виде живи мажот и синот, веднаш извика:„Ќе градиме црква!" А јас ќ реков :„Не треба никој да ми помага, сам ќе градам."
Другиот ден дојдов на местото од црквава. Застанав спрема исток, се прекрстив, му се помолив на Господа, и реков:„Е златен Господе, ако најдам нишан на црква, ќе градам црква." Имав казма и лопата. Кога замавнав со казмата на местото од црквата слушнав чудни звуци, како да удрив на месинг. Тогаш открив камена плоча од бигор, 50:50 см. Беше дебела 20 см. Кога ја кренав со казмата се откри ѕид. Најдов знак, ја вратив плочата и закопав. Кога почнав да ја градам црквата плочата исчезна. Добив дозвола за градба од Месната заедница на Издеглавје и од Митрополијата во Охрид. Владиката Стефан со свештениците ги освети темелите во 2001 година. Во темелите закопавме шише со масло и документите со одобрувањата. Еден доцумент беше потпишан и од Киро Глигоров. Во 2005 година завршената црква ја осветиј а свештеници од Охридската митрополија. Славата на црквата е на денот на света Софија, 30 септември. Мојата фамилија подготвува ручек и еве и вие оваа 2007 година сте присутни на тој ден и имате можност да видите како го славиме денот.
Најблиските роднини ми помогнаа околу градбата, посебно за расчистувањето на планинскиот пат до црквата. Покрај оваа моја историја ќе ви раскажам и за брат ми Ванко Димоски. И тој не е богат, но на сон се видел крај црквата „Свети Никола" (која се наоѓа на 50 метри под црквата „Света Софија") и забележал до него човек. Брат ми го запрашал: „Што правиш тука?" А човекот му одговорил: „Еве, бре синко, ми падна куќата и нема кој да ми ја направи. Брат ми му рекол: „Дедо, ако заминам во туѓина, јас ќе ти ја направам куќата!" Стариот му рекол:„Ајде биро да видам што ќе напрајш!" Брат ми навистина замина за Австрија на работа и кога се врати веднаш го подигна новиот кров на старата црква „Свети Никола". Постави и нови ќерамиди. И за денот на Свети Никола служиме и во таа црква.
На 50 метри од црквата „Света Софоија" кон исток се наоѓа манастир со конак, кој не е реставриран, но овдешното население знае дека манастирот е многу стар и голем. Интересно е само што не му го знаеме името. Исто така, од црквата „Света Софија" кон север , во местото наречено Бабница се наоѓа стара разрушена црква, каде што се најдени стари пари, но не ќ го знаеме името."
Во црквата „Света Софија" со нас е издеглавјанинот Перо Стојановски, познат ловец во селото, родум од истото село. Ги знае сите околни места. Неговата ќерка Татјана, како ученичка, сонувала сон:„ Видела црква на патот кон Издеглавје, на местото наречено Васко. И Перо раскажува: „Јас лично, со Миле Милески, според сонот на ќерката, отидов на местото и најдов даб, а под него срушени остатоци од тули и тоа од олтарниот дел од црквата. Јас оставив пари, потоа ќерка ми не го сонуваше истиот сон."
Во селото Издеглавје, кај селските гробишта, постои нова градба на црквата „Свети Димитрија". Старата црква била срушена и на нејзино местото целото село изградило нова црква. И старата црква била изградена на уште постари темели.
Според кажувањата на старите жители од селото во Издеглавје некогаш имало многу цркви и манастири, околу 18-26. Постои предание дека во Бабница доаѓал да се одмора свети Климент. На тоа место има остатоци од манастир, ѕидовите се здрави, но нема кров. Црквата била изградена во една  длабнатина  и  била многу ниска. Со ова кажување е поврзано и распространетото верување дека со изградбата на пругата во Старо Село, била затворена и една пештера, кај Зглавница, до гробиштата, која води во големи подземни недогледни тунели. Кога наездата од Турците се засилила населението од Издеглавје се скрило во таа пештера. Tурскиот аскер поминал. Еден војник од аскерот, кој бил тешко ранет пешачел последен. Кога аскерот заминал една девојка од пештерата запеала, од радост дека Турците ја одминале пештерата. Но војникот, кој одвај одел назад, ја слушнал песната. Тој ја стигнал војската во селото Сливово, три киломери од пештерата. Ги известил старешините за случајот. Турската војска се вратила назад и ги испоклала сите издеглавјани скриени во пештерата.
Насте Димоски, по разговорите со жителите од Издеглавје, продолжува:„Една ноќ, пак, сонував сон: на 150 метри од црквата „Света Софија", кон исток, видов мала црква. Влезот гледаше кон југ. Се појави еден човек и ми рече:„Оваа црква е од Свети Спас". Потоа се појави една жена во селска облека и ми рече: "Во стари времиња овде течела вода. Таа била многу лековита, ја викале вода на Света Недела. Бездетните жени од неа зачнувале." И Насте продолжува:„Имам намера уште таа црква да ја изградам и Господ да ми поможи да ја откријам лековитата вода, да види добро народот."
„Кога ги градев столбовите на црквата „Света Софија" и кога почнав внатре да ѕидам, на влезот од јужната страна се појави сенка од човек. Јас слегов од скелетон, излегов надвор и видов човек во попски алишта, со жолта брада. Беше висок и крупен.. Тргна кон надворешната страна од олтарот, кон исток. Но како што заминуваше стануваше се помал и понатаму одејќи наполно исчезна. Јас тогаш не се исплашив, веднаш знаев дека е светец."

Снимено во трпезаријата од црквата
„Света Софија" во Издеглавје, на
17 август 2007 година.

 Извор: книга „По стапките на христијанството во Македонија“

Издавач: МАКЕДОНСКА ИСКРА

{moshits}