ПРАВОСЛАВНOТО БОГОСЛОВИЕ И ВЕШТАЧКАТА ИНТЕЛИГЕНЦИЈА

Д-р Ставрос Јангазоглу е роден во Драма во 1962 година. Дипломирал на Теолошкиот факултет на Универзитетот Аристотеловиот Универзитет во Солун во 1984 година. Студирал екуменско богословие на Вселенскиот институт во Боси и средновековна филозофија и теологија во Фрибург, Швајцарија. Докторирал систематско богословие. Од 2005 година предава систематско богословие на Грчкиот отворен универзитет во Атина. Во 2017 година е избран за доцент по догматика на теолошкиот оддел на Националниот универзитет „Каподистрија“. Неговите научни интереси се од областа на догматиката, еклисиологијата, систематско богословие, теологијата на свети Григориј Палама и современите православни мислители Евдокимов, Лоски и Зизиулас.

Вештачката интелигенција (ВИ), директен производ на математичката дисциплина „Кибернетика“ [1], поврзува голем број научни области како што се компјутерската наука, психологијата, логиката, неврологијата, лингвистиката, кибернетиката, филозофијата и инженерските науки и има за цел да создаде интелигентни компјутерски системи. Овие системи се обидуваат да ја симулираат човечката интелигенција, алгоритамски користејќи математички модели и логички правила на високо ниво, за да ја репродуцираат човечката интелигенција и однесување или биолошки процес, да ги умножат статистичката анализа и методологија користејќи дигитални модели и податоци и постепено да станат когнитивно автономни. Текот и еволуцијата на вештачката интелигенција од Втората светска војна до денес се карактеризира со брз раст и бројни примени во сите научни области, заменувајќи ги и постепено менувајќи ги луѓето на пазарот на трудот, во политиката, правдата, медицината, здравството, економијата, индустријата. , комуникациите, транспортот, воените судири итн. Со вештачката интелигенција и нејзините технолошки примени не се занимава само науката и индустријата.

Филмовите, литературата, телевизијата и Интернетот пројавуваат масовен интерес за неа. Современиот човек живее со технологиите. Во денешно време, систематската дигитализација на сè изгледа дека плени многу луѓе. Кој не е фасциниран од „паметната“ технологија? Дебатата за вештачката интелигенција е толку интересна што некои се оптимисти, а други песимисти. Вештачката интелигенција често се претставува како нова и предизвикувачка сајбер игра во рацете на современиот човек.
Но, работите не се толку едноставни или невини [2]. Дигиталната револуција и нејзините различни манифестации, како што се информатичкото општество и „виртуелната реалност“, во кои голем дел од светското население, а особено младите, инвестираат ( меѓу другото ), витално време и енергија, јасно покажуваат дека технолошкото знаење е цврсто насочено кон претворање на светот и човекот во некаква техно - природа.

Клучното прашање во врска со широката употреба на вештачката интелигенција во сите области на човековиот живот и активност е дали внатрешното јадро на човековото постоење и природниот свет не се загрозени од трансформација. Дали е можно нашиот свет да стане техно-природа преку технологијата и особено преку врвните дигитални технологии? Во деновите на сеопштото “заклучување” поради пандемијата на коронавирусoт, доживеавме еден вид симулација на оваа ситуација. Доживеавме како е да немаш нормален живот, да си затворен во својот дом, да „живееш“ во виртуелна реалност, да извршуваш разни задачи или да комуницираш онлајн и да немаш вистински контакти и лични односи со други луѓе. Посредувањето на човечките односи од страна на машината започна уште во времето на индустриската револуција.

Од тој момент, најреволуционерниот и најкатаклизмичниот настан во историјата на светот и на човекот беше токму создавањето на технолошкото знаење. Помеѓу човекот и природата, меѓу самите луѓе, е поставена вештачка средина од машини. Парадоксално, колку повеќе човекот научно ја разбира и доминира со природата со користење на технолошки средства, толку повеќе се отуѓува и се оддалечува од неа. Основата на модерната технолошка цивилизација не е ниту физичка, ниту духовна - таа е во духот инженерството. Тоа е триумф на техниката над духот и над естественото. На крајот на краиштата, која е смислата и последиците од прекрасната еволуција на машината, која денес непречено навлегува во секој аспект од секојдневниот живот, во секоја манифестација на личниот и колективниот живот, дефинирајќи ја целата структура на модерната цивилизација [3]?

Богословието претставува сосема поинаква визија за светот и човекот, изразувајќи пред сè есхатолошка визија за смислата и полнотата на животот, слободно и со љубов дадена од еден извор над созданието - личниот и откриен Бог на човекот. Јазикот и традицијата на богословието се директно поврзани со предмодернизмот и неговата култура. Јазикот на богословието, како и претходниот јазик на старогрчката филозофија, формираше еден свет и култура без посредство на машината. Во наше време, сосема ново, е токму доминантната позиција на машината. Елементот на модерната машина или сајбер-машина каква што ја знаеме денес не бил секогаш присутен во животот и текот на светот и човекот. Машината не е природна појава, не произлегува органски од животот и функциите на природата, иако директно интервенира во нив.

Современиот човек, со своите технички вештини и вештачка интелигенција, извлече и дематеријализираше од срцето на природата сили кои со својот ум ги изолираше од неа. Во извесна смисла, науката, математиката и физиката се извлекување на моќи и можности. Во нематеријален и симболичен домен, научното знаење е способно да формира вештачка средина, вештачка природа. Токму тоа е основата на вештачката интелигенција, бидејќи сонот на сите нејзини учесници е автономизација на машината преку нејзината самосвест, што и да значи или кон што и да води тоа за човечката состојба и природа. И навистина, од пронаоѓањето на машината до современите примени на биотехнологијата во човечкиот живот и светот, имаме постојани изненадувања. Нашиот свет сега личи на 19 век, кога футуристичките романи на Жил Верн ги опишаа најпарадоксалните технолошки можности на човекот. Многу од неверојатните технички уреди на фантастичната литература беа спроведени во пракса во 20 век. Затоа, денес има широко распространет и не помалку имагинативен разговор за различните технолошки апликации и услуги кои ќе бидат достапни за човечкиот живот - од задоволување на различни практични потреби во секојдневниот живот до употреба на нови дигитални технологии во различни области како што се науката и медицина, индустрија, економијата, трудот, транспортот, комуникациите, вселенските истражувања, па дури и воената индустрија. И додека сето тоа сè уште изгледа како да е во доменот на техно-футуристичката фантазија, сигурно е дека во одреден момент ќе почне целосно да се реализира.

Со дигиталната технологија во неговиот епицентар, човештвото се соочува со нова вселенска револуција. Научникот не се восхитува на природата, не бара да ја дешифрира, туку создава симулација на природата; тој конструира уште еден вештачки универзум на дигитални податоци и друга вештачка природа, а во исто време веќе програмира или едноставно смета дека е неизбежно да ја приложи својата креативност на автономните интелигентни сајбер-машини. Технолошките производи и она што следува од нив не се производ на природата, туку на историскиот напредок. Човечкиот живот се трансформира од органски во организиран [4]. Проблемот лежи токму во оваа мутација на човечкиот живот од природен во вештачки. Во блиска иднина, примената на вештачката интелигенција ќе има одлучувачко влијание врз нашите животи. Затоа, природно е што се поставуваат голем број вознемирувачки прашања. Каков ќе биде идниот идентитет на човекот? Дали човечката личност може да се изедначи со механичката функција на вештачката интелигенција? Нескротливата рационализација и механичката мутација на природата може да го промени животот на една личност и позитивно и негативно. Човекот ризикува да се претвори од слободна личност во предмет или, уште покошмарно, во човек - скот или дури и во човек-машина (биолошки химери и хибридни киборзи). Во нашата цивилизација - а мислиме на западната цивилизација, која денес има глобални димензии, под длабокото влијание на христијанството и елино-римската антика - човекот се смета за единствено и неповторливо битие.

Се разбира, оваа цивилизација вклучува и синтетизира многу и различни традиции или одделни цивилизации. Сите ние се согласуваме за вредноста и важноста на човекот и човештвото како што се прогласени од Обединетите нации во Универзалната декларација за човекови права. Човекот è и има единствена и незаменлива вредност и достоинство.

Соодветно на тоа, изјавуваме, дека ја почитуваме, заштитуваме и служиме без разлика на човекот и неговите права, надвор од секое објективно деградирање и комодификација на човечката личност. Во оваа декларација се наведува и дека човечкиот живот и достоинство се постојано изложени на ризик доколку не сме внимателни. Што точно треба да внимаваме е прашање на широка дебата, која добива посебен фокус со примената на технологијата во нашите животи. Во моментов имаме парадоксален плод на човековата генијалност и знаење, а тоа е дигиталната технологија а особено вештачката интелигенција, која рационално може да биде насочена против човековата слобода или живот, но и против природната средина. Како решение за овој проблем, судската етика обично се претставува како рамка на формални официјални правила. Прашањето за етиката како рамка за разрешување и арбитража на овие нови биотехнолошки дилеми е предмет на бескрајни интердисциплинарни дебати.

И навистина, ништо не е добро и ништо не е лошо само по себе. Употребата и примената на новите технологии во пракса може да покаже што треба да се направи надвор од секој утилитаризам. Сепак, работите се посложени и правните или етичките предлози можеби не се доволни за да се решат пројавените биоетички дилеми [5].
На пример, ако однапред знаеме какви болести ќе има човекот во текот на својот живот или како може да се заштити од нив по медицински пат, или ако можеме превентивно да примениме биотехнолошки интервенции во нашите животи за да можеме да продолжиме со еден вид евгенично или вештачки подобрување според случајот на човечкиот вид, овие нови можности целосно ќе ги променат нашите животи. Како ќе се искористат овие можности? Може ли етиката - и која етика? —да биде единствената сигурна основа за решавање на сите овие прашања?

Она што треба да се разговара на прво место е смислата на животот и патот на човекот во светот и историјата.
По модернизацијата, нашата цивилизација се подели на два дела. Од една страна, има поддржувачи на бескрајниот научен и технолошки напредок на човештвото, кои го бараат наводното решение за разни проблеми, а од друга, скептиците, негирачите на овој оптимизам, дури и оние кои прокламираат потреба од еден вид на предмодерно враќање кон природата. Доволна ли е само етиката и тоа етиката на самореферентната индивидуа за нормативно да се надминат новите услови или треба да ја дефинираме и преиспитаме нашата културна парадигма, самата смисла и значење на животот и меѓучовечките односи? Во таква перспектива каков би можел да биде придонесот и делото на православното богословие? Теологијата треба да инспирира и да даде значење на нашата цивилизација. Тоа не треба едноставно да укажува на етичко управување со новата човечка состојба што се појавува. Етиката е конвенционална и актуелна конструкција на човекот која поставува граници и забрани. Сите тие постојано се прекршуваат од самиот човек. Неговото постоење е такво што тој има тенденција постојано да ги прекршува границите што си ги поставува. Ништо не може да му застане на патот. Во текот на познанието, ниту една опасност не го спречува поривот на човекот да ја доживее оваа авантура со сите нејзини последици. Новите откритија, различните примени на знаењето и науката, а сега и дигиталните технологии, се голем предизвик за човековата слобода. Се разбира, знаеме дека различните апликации на технологијата не се директно зависни и не се целосно контролирани од државите и владите, туку се во рацете на приватни компании кои меѓусебно се натпреваруваат во бескрајната економска војна за превласт и моќ.

Преработувачкиот капацитет на голема приватна компанија во Силиконската долина, технолошкиот главен град на светот, е многу помоќен од оној на државата, на пример во САД. Моќта на знаењето и податоците премина во други раце, кои очигледно не можат да бидат ограничени од никакви комисии за етика и морал [6]. Освен тоа, етичките комисии можеби се само алиби за сиот овој незауздан процес и економска конкуренција. Можеби е потребен некаков протокол и стандардизација на новите технолошки апликации, но ништо не може да го спречи овој вртоглав процес.

Сето ова се појави и трендови кои покажуваат радикална промена во начинот на кој ја перципираме природата и светот. Со помош на научното и технолошкото знаење, ние ментално навлеговме во особено чувствителната внатрешна структура на природата, во самите длабочини на материјата и животот, предизвикувајќи нова космогонија: појавата на машината и вештачката интелегенција како производ на човекот.

Јасно е дека новите научни откритија и нивната примена можат да имаат и позитивни и негативни ефекти. Всушност, ако експлоатацијата и трошењето на ресурсите на природната средина продолжи со исто темпо, можеби се приближуваме до она што би го нарекле космичка катастрофа, неприродна еколошка дистопија. Многу конкретен пример се климатските промени. За неколку години, многу витални области на планетата ќе се претворат во пустина. Многу луѓе тврдат дека обемот на еколошката катастрофа е таков што нашата планета повеќе не може да се врати назад. Ако тоа се случи, ќе мора да се населиме на некоја друга планета [7].

Во својот роман „Сонот на смешниот човек“ [8] Достоевски говори за трагедијата на човековата слобода. Тој нѐ опишува идеално општество, една утопија што не може да вроди со плод во нашиот свет, туку самата состојба на нашиот свет како последица на егзистенцијалениот пад. Овој фантастичен роман на крајот е откривање на културата на првобитниот грев.

Херојот на романот се чувствува смешно; сака да се убие, но не како Кирилов во “Демони” за да ја придобие својата слобода, туку затоа што едноставно не наоѓа смисла во својот живот. Умирајќи - во сон, се разбира - тој мистериозно е пренесен во друг свет во длабоката вселена. Овој современ човек во заслепувачка светлина гледа свет на убавина, среќа и љубов. "Ах!". Тој сфаќа сè, сè на прв поглед! Ова беше земјата пред да биде извалкана од првобитниот грев: нејзините жители не знаеја за никакво зло и живееја во самиот Рај, во кој, според преданијата на целото човештво, живееја нашите праотци, со единствена разлика што земјата овде беше рај за сите. Смешниот херој станува едно со овие луѓе и учествува во нивниот среќен живот. Сепак, на крајот... ги изопачува сите! Во друг свет, далеку од нашиот, првобитниот грев се повторува.

Достоевски мајсторски ја опишува слободната можност на секој човек да го повтори својот првобитен грев, а не една негова присилна наследна верзија. Неговиот смешен херој сонува дека ќе стигне до наводниот рај но притоа сам ќе предизвика расипување и пропаст на невините и блескави суштества. Корените на овој неуспех потекнуваат од длабочините без дно на човековата слобода, а не од нејзината зла природа или нејзината материјалност.

Смешниот јунак ја виде вистината во живо, и не ја замислуваше. Но, автоматско враќање во изгубениот рај не беше возможно.

Овој роман на Достоевски покажува дека личноста која го постигнала ова знаење не може автоматски да го поништи или оневозможи. Ова знаење постојано се развива, се проширува и има разновидни примени. Нешто друго се случува со технолошката авантура; примените на дигиталните знаења покажуваат токму дека човекот е во опасност повеќе да не остане во природата, но и во историјата. Автономната техно - природа не создава (едноставно) домен во кој човекот се среќава со природата или природно живее како нејзин органски член, а самиот тек на неговата историја нема никаква смисла.

Различните настани, лични, социјални, економски или културни промени во текот на човештвото може немаат никакво значење или цел. Се чини дека историјата сега е производ на непроѕирноста и инерцијата на техничките конструкции на човекот, а не на неговите слободни и креативни одлуки. Во исто време, луѓето продолжуваат да живеат и умираат.

Во светот и во историјата луѓето продолжуваат да одат напред со своите лични драми и трагични страданија. Вештачката интелигенција не значи дека ќе ја елиминира сиромаштијата, неправдата, расизмот, војните, пандемиите или личните фрустрации и незадоволство . Дури и во најмодерните и технолошки најнапредните земји, расизмот продолжува да се манифестира на насилен начин. Наводниот напредок на цивилизацијата, според Хегел, има своја т.н колатерална штета. Во лукавството на историјата, за постигнување на својата цел лесно можат да уживаат и нејзините деца. Верувањето во човечкиот потенцијал ја обликуваше историјата, предизвика револуции и војни, покажувајќи дека човекот е господар на историјата, а не слуга на природата.

Сега, всушност, не станува збор за социјална или друга револуција или за војна. Во овој момент, историјата преку технолошката доминација ја труе и уништува самата природа менувајќи се самата себеси. Следователно, историјата преку човекот ја убива природата, откако претходно ја објави Божјата смрт. Бог не постои; бог и господар на историјата е човекот [9].

Важно е да се нагласи дека самото христијанство му помогнало на паганскиот човек да не се потчинува на природата.

Христијанскиот поглед на светот како Божјо творение, заради човекот му дозволи на човекот да не гледа суеверно на природата како на бог, туку да ја гледа како свој дом и природна средина. На овој начин тој успеа да се ослободи себеси, а со него и процесот на истражување и запознавање на природата. Ова доведе некои да тврдат дека еколошкиот проблем некако потекнува од христијанството [10]. Откако христијанството го ослободи светот од паганските суеверија на антиката, последователно го турна човекот кон научно истражување и пристап до тајните на неговата природна средина. Научните истражувања и техничкиот напредок на човекот не само што ја направија природата негов слуга, туку и ја маргинализираа, па дури и ја заменија со виртуелни вештачки средини. Ако го погледнеме нашиот град, самиот град, меѓу другото, тој е една вештачка средина во природата. Тоа е технополис (вештачки град). Тој не е природата, туку она што го создадовме во природата со помош на нашето знаење и технологија за да ги задоволи нашите практични потреби и во исто време да ја изрази и конституира логичната смисла на нашиот заеднички живот. Според тоа, суштинското прашање е до кој степен сме во или надвор од природата кога некритички ги прифаќаме апликациите на вештачката интелигенција.

Во обидот да се ослободиме од неопходноста на природата, ризикуваме да го нарушиме текот на човечката историја. Ако, на пример, крајните употреби на вештачката интелигенција се користат на негативен начин или воопшто се ставаат во служба на сомнителна морална интергенерациска интервенција и воената индустрија, како што веќе се случува до одреден степен, тогаш историјата ќе стане жртва на вештачката интелигенција, т.е. на вештачкиот производ на човечката креативност и знаење. Во воените конфликти во минатото, луѓето се бореле рамо до рамо или се соочувале со противниците лице в лице. Сега пилотот може да лета со својот авион стотици километри над туѓа област, да притисне копче и да фрли воздушни водени бомби, или пак операторот може да лансира „паметни“ бомби или беспилотни летала од неговата заштитена база кон непријателски цели, предизвикувајќи стотици невини жртви. Овој човек никогаш не стапил во контакт со своите жртви. Сепак, смртоносните дејствија што ги превзема се засноваат токму на апликациите на високата технологија и вештачката интелигенција.

Со методите на модерното војување, каде што човечкото лице, па дури ни индивидуалното херојство, веќе не е потребно, текот на нечовечноста го достигнува својот врв. Врховната моќ применета преку модерната технологија е способна да ја совлада и природата и човештвото, како и самата историја.

Едноставна заблуда би било да мислиме дека можеме да го контролираме негативниот потенцијал на технологијата преку етиката [11]. Дури и ако нормативниот систем е апсолутно строг и стриктен, секогаш нешто ќе излезе од контрола и ќе премине во крајност.

Возможно ли е една апликација или робот за вештачка интелигенција, наместо човекот, да донесуваат одлуки самостојно? Се тврди дека вештачката интелигенција целосно ќе зависи од програмските и етичките правила што ги поставуваме. Но, никој не гарантира дека можеме да програмираме други апликации кои можат да доведат до трагични и ужасни резултати. Покрај разумот и свеста, човекот има и несвесно, чија огромна длабочина не може ниту логично да се контролира. Добро знаеме дека сме ранливи и ограничени од нашата психологија, од нашите телесни болести, често патиме од нашите душевни страсти, така што целиот наш живот понекогаш е страдање и беда. Од друга страна, вештачката интелигенција може вештачки да го трансформира слабиот човек во натчовек кој, постапувајќи непромислено, може да го уништи текот на човештвото, природата и историјата. Современиот човек заборави дека не е единствениот и ексклузивен жител на земјата. Досегашниот тек на модернизмот - дури и без неверојатните примени на дигиталната технологија - покажа дека сме ги ограбувале и загадувале копното и морето на различни начини, дека нашите интервенции предизвикале значителни промени во климата на нашата планета итн. Сето тоа не се идни стравови, туку веќе постоечки и опасни реалности. Затоа, нашиот однос кон технологиите треба да биде критичен и внимателен во однос на етиката на целта на нивното создавање и употреба без природно да бидеме уплашени.

Карактеристично е што на крајот на минатиот милениум и почетокот на 20 век во Америка се појавија различни теории за крајот на историјата [12]. Откако комунизмот е поразен, историјата веќе не е интересна и нема никакво значење. Либерализмот одлучно победи, ослободената економија галопираше, означувајќи го на свој начин крајот на историјата. Сепак, тука не е крајот на историјата, туку кризата и деконструктивноста на модернизмот, кој уште од последната четвртина на 20 век,веќе започна да го губи својот сјај.

Забелешки:

[1] За кибернетиката како наука, види пр. N. Wiener, Cybernetics, or Control and Communication in the Animal and the Machine, The Technology Press и John Wiley & Sons, Inc., Њујорк, 1948; Cybernetics and Society, Houghton Mifflin Company, Бостон 1950 година.
[2] За вештачка интелигенција види индикативно I. Vlahava, P. Kefala, N. Vassiliadis, I. Refanidis, F. Kokkora & H. Sakellariou, Artificial Intelligence, објавено од Универзитетот на Македонија, Солун 32011; Стјуарт Расел и Питер Норвиг, Вештачка интелигенција, модерен пристап , транс.. Такис Албас, Димитрис Карцаклис, Фотис Скуларикис, Клеидаритмос ед., Атина 2005; Ерик Бринјолфсон и Ендрју Мекафи, Прекрасното доба на новата технологија. Работа, напредок и просперитет во ерата на паметните технологии, транс. Џорџ Натанаел, Критики ед., Атина 2016; Макс Тегмарк, Живот 3.0 Што ќе значи да се биде човек во ерата на вештачката интелигенција? превод. Н. Апостолопулос, објавено од Травлос, Атина 2018 година; Т. Тасис, Дигитален хуманизам, Фигуративна тема и вештачка интелигенција, објавена од Армос, Атина 2019 година; Реј Курцвеил, Доба на духовни машини: Кога компјутерите ја надминуваат човечката интелигенција, Викинг пингвин, САД 1999; Алан Тјуринг, „Пресметувачка машина и интелигенција“ (1950), во Суштинските семинални написи на Тјуринг во компјутерите, логиката, филозофијата, вештачката интелигенција и вештачкиот живот плус Тајните на енигмата, Б. Џек Коупленд (Уред.) , Оксфорд University Press Inc., Њујорк, 2004 година; Алан Туринг, „Дали дигиталните компјутери можат да размислуваат?“ (1951), во The Essential Turing Seminal Writings in Computing, Logic, Philosophy, Artificial Intelligence, and Artificial Life plus The Secrets of Enigma, Б. Џек Коупленд (уред.), Oxford University Press Inc., Њујорк 2004; Ник Бостром , Superintelligence, Paths, Dangers, Strategies, Oxford University Press, Oxford 2014; Jean-Gabriel Ganascia, „Вештачка интелигенција: помеѓу митот и реалноста“, Курирот на УНЕСКО, јули-септември 2018 година; Y. Wilks, Вештачка интелигенција: модерна магија или опасна иднина?, Icon Books Ltd, Лондон 2019 година.
3] Хана Фрај, Здраво свету: Човек во ерата на алгоритмот, изд. Папасотириу, Атина 2020 година. Катја Метаксас, издание на Кастанотис, Атина 2002. Нил Постман, Технополио, Покорувањето на културата на технологијата, превод. Катија Метаксас, издание на Кастаниотис, Атина 1999 г.
[4] Види Хр. Малевицис, Трагедијата на историјата, Дванаесет есеи за постисториската рефлексија, изд. Додони, Атина 31980 година.
[5] Види индикативно посветата: „Биотехнологија и биоетика“ на списанието Индиктос, број 14 (2001), со текстови на Стаматис Алахиотис, Јоргос Куманту, Андонис Тракателис, Митр. Пергам. Јоанис Зизиулас, Јоргос Цијакалу, Џон Брек, Ефис Кунугерис-Маноледакис, Ставру Гиагазоглу. Исто така, трибјутот „Биоетички дилеми“ на списанието „Синаксис“, том 68 (1998), со текстови на Јоанис Брек, Марк Андроников, Емануел Панагопулос, Петрос Гиацакис, Александрос Ставропулос, Василиу Фанарас, Панос Николопулос, Костас Залисијис, Ванагопулос. Тристрам Енгелхард, Основите на биоетиката, ред Армос, Атина 2007 година. Approaches to Orthodox Bioethics, издание на Стамулис, Атина 2002. Ем Саридакис, Биоетика, издание на Папазиси, Атина 2008. М. Ванцос, Научно можното и морално исправното. Approaches to Orthodox Bioethics, издание на Ostracon Publishing, Солун 2016. Св. Цинорема, К. Луис (уред.), Биоетички прашања, Животот, општеството и природата наспроти предизвиците на животните науки, Универзитетско издание на Крит, 2013. М. Канелопулу-Боти, Ев. Протопападакис, Ф. Панагопулу-Кутнаци (уред.), Биоетички размислувања III, Детето, изд. Папазиси, Атина 2018. За понатамошна грчка и меѓународна библиографија погледнете ја оваа веб-страница на Центарот за биомедицинска етика и етика на Црквата на Грција:
[6] За тоа прашање τού ηθικού ελέγχου τής τεχνητής νοημοσύνης βλ. ενδεικτικά M. Anderson & S. L. Anderson, „Machine Ethics: Creating an Ethical Intelligent Agent“, AI Magazine, 28 (4) 2007, 15. N. Bostrom & El Yudkowsky, „Етиката на вештачката интелигенција“, στο: K. Frankish & W. M. Ramsey (Eds.), Cambridge Handbook of Artificial Intelligence, Cambridge University Press, London, England 2014, J. Moor, The Nature, Importance, and Difficulty of Machine Ethics, IEEE Intelligent Systems, 2006, 21. doi : 10.1109/MIS.2006.80. Сент Расел, Човечка компатибилна: вештачка интелигенција и проблемот на контрола, САД: Пингвин Рандом Хаус, Њујорк 2019. Извештајот Белмонт: Етички принципи и упатства за заштита на човечките субјекти на истражување, Националната комисија за заштита на Човечки субјекти на биомедицински и бихејвиорални истражувања, април 1979 година. Т. Рахван, Џеј.
[7] Erik Conway & Naomi Oreskes, Η κατάρρευση τού западниот културен, Една слика од иднината, меѓусебно. Γιώργος Λαμπράκος, из. Οκτώ, Αθήνα 2016 година.
[8] Φιοντόρ Ντοστογέφσκι, Сонот на смешниот човек, превод и епиметар С. Гунелас, изд. Арμός, Атина 1996 година.
[9] Βλ. το δίτομο дело на Јувал Ноа Харари, Сапиенс. Μία σύντομη приказна τού човек, меѓусебно. М. Λαλιώτης, изд. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2015 и Homo Deus. Μία σύντομη ιστορία τού μέλλοντος, μετάφρ. М. Λαλιώτης, изд. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2017 година.
[10]. Βλ. Л. Вајт, „Историските корени на нашата еколошка криза“, наука, τόμ. 155, τεύχος 3767 (10 Μαρτίου 1967), σσ. 1203-1207 година. За една дискусија на θέσεων на Lynn White βλ. Ιω. Ζηζιούλας (Μητρ. Περγάμου), Η κτίση ως Ευχαριστία, Θεολογική προσέγγιση στο проблем τής Οικολογίας, εκδ. Πορφύρα, Атина 32019.
[11] Според τον Тјуринг: „… зашто се чини веројатно дека штом ќе започне методот на машинско размислување, нема да биде потребно долго време да ги надминеме нашите слаби моќи. […] Затоа, во одредена фаза треба да очекуваме машините да ја преземат контролата, на начин на кој се спомнува во „Erewhon“ на Семјуел Батлер“• βλ. А. М. Туринг, „Дали дигиталните компјутери можат да размислуваат? (1951)“, στον τόμο: The Essential Turing Seminal Writings in Computing, Logic, Philosophy, Artificial Intelligence, and Artificial Life plus The Secrets of Enigma, B. J. Copeland (ed.), Oxford University Press Inc., σσ. 473-475. Βλ. исто така R. Kline, „Каде се киборзите во кибернетиката?“, Social Studies of Science, Vol. 39, Issue 3 (2009), σσ. 331-362. M. E. Clynes – Nathan S. Kline, “Cyborgs and space”, Astronautics (септември 1960 година), σσ. 26-27, 74-76.
[12]. сите на време». Βλ. о. Фукујама, Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος, меѓусебно. Αχ. Φακατσέλης, из. Лиβάνη, Αθήνα 1992. Бл. исто така P. Anderson, Теории за крајот на историјата, изд. Στάχυ, Αθήνα 1994 година.

Извор: bogonosci.bg
Подготвил: Симеон Стефковски

Мај 2023 лето Господово