Академик Витомир Митевски: Говор на промоцијата на „Слова за Словото“ од г.г. Стефан, Архиепископ Охридски и Македонски

Витомир Митевски

Говор на промоцијата на „Слова за Словото“
од г.г. Стефан, Архиепископ Охридски и Македонски
(5 октомври 2019 МАНУ, Скопје)

Пред нас се првите две книги од предвидената серија беседи на неговото Блаженство г. г. Стефан. Во првата книга се содржани 74, а во втората 87 беседи, односно вкупно 161 беседа.
Нивниот заеднички наслов е карактеристичен - „Слова за Словото“ при што вториот дел од насловот, Словото односно Логос, јасно упатува на доминантно верскиот карактер на нивната содржина. Во духот на христијанската традиција, тоа се омилии во поширока смисла на зборот бидејќи опфаќаат и световни теми, односно содржини од настани по разни поводи: осветување на цркви, манастири, обраќања на разни народни собири итн.

Уште при прво читање, паѓа в очи не само разнородната содржина туку и низа јазични, стилски и композициски обележја кои упатуваат не само на продуховен туку и на широко образован автор со изграден стил и префинет и длабоко осмислен начин на изразување.

Меѓу другото, добрите познавачи на беседништвото во антиката и во византискиот свет, тука ќе препознаат многу траги од таа блескава традиција чии носители се славните имиња на Демостен, Кикерон и Јован Златоуст. Имено, на многу места наидуваме на типични белези на оваа традиција, а тука мислам на одликите на брилијантното беседништво како што се префинет и одмерен начин на изразување, промислена композиција, емотивна фигуративност на стилот и истовремено свежина и логика во излагањето. Кон ова се надоврзува и способноста на убедлив начин да се соопшти основната порака, приемчиво за соодветната публика.

Осврнувајќи се сега на содржинскиот карактер на беседите кои се објавени во првите два тома, треба да одбележиме дека и покрај споменатиот факт дека тоа се слова по разни поводи, па следствено се и разнородни по својата тематска определба, нив сепак ги обединува основниот идеен став на авторот како и духот кој во нив провејува.
Оние слова што имаат духовен карактер ќе му ги препуштам на следниот говорник, проф. Ѓорѓевски, кој секако нив ќе умее подобро да ги претстави од мене. Јас пак ќе се задржам на оние теми што мене ми се посебно блиски и наедно ми оставија особен впечаток.

Ако треба да го истакнеме основниот белег во беседите со доминантно световен карактер, ќе упатиме на патриотизмот, грижата за Македонија, љубовта кон македонскиот народ како и топлината која зрачи во тие обраќања до своите верниците.

Независно од својот духовен профил и должностите, г. г. Стефан во своите слова често пати излегува во областа на световното со намера на своите пораки да им даде јасен контекст и актуелност. Затоа и на многу места наидуваме на навраќање на состојбата во која се наоѓаме како народ.

Притоа изненадува неговата отвореност во пристапот, искреност и непосредност.

Осврнувајќи се на едно место на безобзирните и агресивни напади што ги поднесуваме особено последниве три децении од осамостојувањето, тој ќе рече, без заобиколување:
„Ете, најотворено, едногласно и здружено се нафрлија против нас, против сè што е македонско, против нашата Македонска Црква и против нашата македонска држава.“

На друго место, во словото изговорено по повод страдањата на нашите бегалци од Егејска Македонија, тој ќе укаже директно на изворите на нашите несреќи. „За жал“, читаме, „оние кои го извршија невиденото злосторство продолжуваат и денес да копаат по нашите рани. Продолжуваат со негирање на нашето вековно име, поддржани од оние кои некогаш учествуваа во поделбата на Македонија.“ Тука веќе недвосмислено и најотворено, но во исто време промислено се укажува на корените, генезата и намерите на безмилосните притисоци што се вршат над нас од разни страни.

Во еден миг, исполнет со индигнација, на површина избива она човечко чувство на барање сомилост од големите делачи на белосветски правди. Оттука избликнува повикот: „Па грев ли е што сме Македонци, што сме чеда на Македонија?“

Наспроти овој извик на човек кој го крева својот глас против неправдите што ни се нанесуваат од разни страни, доаѓа апелот до сопствениот народ и до оние што го водат или подобро, треба да го водат: „Не прифаќајте промени што ќе значат изобличување на македонскиот народ, промени што ќе ја урнат македонската вистина!“

Со намера да даде поттик и насоки за сегашното македонско поколение, поколение кое сега ги живее трагичните мигови на својата историја, говорникот се повикува на илинденските идеали, исковани во не многу различни околности од денешните. Тој тука ја наоѓа поуката од минатото...

Па така, читаме:
- „Нашиот Илинден од 1903 продолжи да живее и стана наша најсакана болка и радост. “ - „На Илинден паднавме, но победија илинденците, победи копнежот по слобода, победи љубовта кон Македонија!“
- „И кога ни земаа територии, ни го селеа народот, ни ги протеруваа децата, кога ни ги гореа куќите и храмовите, кога ни ги одземаа или ги минираа манастирите – и тогаш и таму трае Илинден, зашто истиот е длабоко во нас, во нашето постоење и опстојување.“

Во потрага по нишките што ја поврзуваат и оддржуваат нашата духовност низ вековите и ни даваат определба како народ, беседникот го истакнува големото значење на нашиот македонски јазик, вкоренет во милениумски стариот црковнословенски јазик. Тој вели: „Корен и тврдина на нашето јазично и пошироко опстојување е црковнословенскиот јазик, нашето најтрајно обележје.... Токму неговата древност во нас буди спомени кои нè враќаат далеку наназад и нè прават горди поради фактот што тој наш јазик, тргнат од Солун пред 11 и пол векови, сè уште патува, учествувајќи во богослужбата на сите словенски народи.“

„Затоа е добро што не бегаме од архаизмите со старомакедонско и црковнословенско потекло туку ги задржуваме и користиме во современиот литературен јазик...“ Тоа важи не само за термините кои се препознатливи во христијанскиот, верски контекст како што се Благовештение, Успение и сл., туку јас би ги додал и зборовите како што се свест, завет, тајна итн. за кои малкумина знаат дека исто така се создадени од нашите христијански првоучители или во духот на нивните јазични препораки.

Продолжувајќи им го животот на тие древни зборови, всушност, ја чуваме и нивната, односно нашата Татковина, се чуваме и себе си.
На крајот, не оставајќи ги во недоумица оние што го следат неговото Слово, нашиот беседник им нуди поука и тоа не само верска туку и поука која буди надеж сред виорот на нашето невесело секојдневие.

Повикувајќи се повторно на историското паметење, тој прво се прашува:
„Што нè снајде? Колку ние самите придонесовме за сето ова да ни се случи?“

На оние што само помош од белиот свет очекуваат и веруваат дека некој од надвор ќе се загрижи за нас и ќе ни помогне, тој им одговара:
„Зар некој туѓинец ќе го возобновеше Плаошник и Светиклиментовиот храм, дали некои поробители ќе вложеа во Бигорскиот манастир или во заштита на нашите стари фрески и икони? Ќе додадеме, зарем туѓинци ни ги изградија нашите цркви и манастири низ вековите.“

„Сигурно дека не“, додава тој, „зашто да сакаа, имаа можност да возобнуваат и заштитуваат, но не неправија ништо освен што грабаа и изнесуваа наши сакрални предмети, икони...“
   Затоа следи завршната и најзначајна порака на нашиот беседник, архиепископот Стефан:
   „Браќа и сестри, да си подадеме рака, да си простиме, да бидеме заедно – заради нас и заради наша Македонија. Само безусловното единство ни е спасение.“

   Нека му е честито.